آشنایی با انواع گره ها کاربردی دربافت قالی

آشنایی با انواع  گرههاي كاربردي در بافت قالي

1. گره های متقارن یا ترکی
2. گره های نا متقارن یا فارسی

از ترکیب این دو گره گره هایی بوجود می آید که در کارهای تابلویی برجسته و هنری مورد استفاده قرار می گیرد.

گره های هنری به دو شکل مورد استفاده قرار می گیرند:

1. برای بافته های گودبافی یا برجسته بافی
2. بصورت ساده برای بافتهای ریز.

گره های فارسی را با نام های دیگری مانند سنه نامتقارن هم می شناسند.گره فارسی بر روی سه نوع چله پایه گذاری می شود که بطور کل گردش خامه ها یا پشم در زیر و روی تار گره فارسی را بوجود می آورد که در روی یکی از گره ها که تار رو می باشد گردش کرده و از پشت تار زیر گره فارسی عبور می کند. انواع روش های چله کشی به صورت زیر می باشد:

1. چله های تخت با زاویه ی 25 درجه
2. چله های نیم لول با زاویه ی 45 درجه
3. چله های لول با زاویه ی 90 درجه

در گره فارسی از قلاب بافت استفاده نمی شود بلکه با استفاده از انگشتان دست زده می شود. گره فارسی به نسبت ترکی از پایداری کمتری برخوردار است و چله هم در گره فارسی شل تر از گره های ترکی است به همین دلیل چون چله شل تر است می توان با ناخن تارها را به سمت جلو کشیدولی در چله های ترکی این کار را نمی توان انجام دادو باید حتماً از قلاب بافت استفاده شود.

و اما در مورد گره های هنری که از تشکیل گره های متقارن و نامتقارن گره هایی بنام گره های هنری تشکیل شده است که مرحوم عرب زاده ازاین نوع گره ها استفاده کرد وآنها را بوجود آورد که ازاین نوع گره های هنری در تصویربافی و همچنین کارهای برجسته و هنری که قیچی کاری می شود بصورت برجسته یا کارهای بعدبافی از این نوع گره ها استفاده می شود که بترتیب از مجموع این گره ها و دیگر گره ها چندین گره می توان بوجود اورد که به پاره ای از آنها اشاره می شود:

1- گره تک تاری.

2- گره کمان شیب یا بی گره بافی که در نوع بافت بنام گره های تقلبی معرفی شده بودند ولی در کارهای هنری بعنوان گره هایی که در تصویربافی کاربرد دارد مورد استفاده قرار می گیرد.

3- گره آویز یا U شکل.

4- گره های اسپانیولی ( که این نوع گره ها در منطقه ای ازاسپانیا کاربرد دارد ).

5- گره قرضی

6- گره اسپرت یا دو رنگ که در آنها از چند نوع رنگ استفاده می شود.

7- گره خاص سنه که در منطقه ی سنندج مورد استفاده قرار می گیرد که از قدیم به این نام معروف بوده است.

8- گره عکس بافت ترکی که همان گره های متقارن هستند بصورت عکس بافت که بیشتر در بافت های برجسته ، گل برجسته و یا بافته های در ترمیم و مرمت بسیارزیاد مورد استفاده قرار می گیرد.

9- گره های مغلوب

10- گره های پل

11- گره های مضاعف

گره تك تاری ( گره پيچی ) :

این نوع گره بر روی تار رو يا زير قرار می گيرد واين تار رو يا زير بستگی به موقعيت نقشه يا محيط نقشه دارد كه چه قسمتي مورد نياز است اين نوع گره پيچي يا تك تاري به اين نحو است كه يك تار را در بر مي گيرد و خامه ي ما يا پشم ما از پشت آن عبور كرده از رو گردش كرده و مجدداً يك گردش با قلاب بافت از مابين اين دو تار عبور مي كند و به سمت پايين هدايت مي شود یعنی درحقیقت خامه یا پشم يك گردش کامل به دور تارکرده ولی با قلاب بافت ازمیان دو تارعبور کرده و به پایین هدايت میشود که یک گره ای است که در نهایتا وقتی به پایین قرار می گیرد یک پیچ را ایجاد می کند.یعنی با قلاب بافت خامه را به سمت پایین هدایت می کنیم.

گره كمانشيب ( بي گره ) :

در مورد گره كمانشيب يا بي گره كه همانطور كه از اسم آن مشخص است فقط خامه از پشت تار رو و يا زير عبور مي كند ولي بيشتر در گره هاي كمانشيب يا بي گره فقط از پشت تار زير خامه ي ما عبور مي كند و به پايين هدايت مي شود. اين نوع گره فقط در قسمتهايي در نقشه كاربرد دارد كه بصورت خطي يا موهاي فرد مورد استفاده قرار مي گيرد كه مرزهايي را در خطوط مشخص مي كند كه نقاط خيلي ظريفي هستند كه حجمي را در بر نمي گيرد مورد استفاده قرار مي گيرد و بنام گره هاي كمانشيب يا بي گره معروف هستند. براي جفتي مي توانيم جفت تارها را گرفته و فقط از پشت تارها عبور دهيم بستگي به محيط آن منطقه ي چهره دارد كه دو تار را عبور بدهيم يا يك تار را عبور بدهيم و يا حتي چند تار بستگي دارد كه اين خطوط ما به چه شكلي حركت كرده باشد كه عمود بر کارباشد،افقي باشد و يا مورب باشد كه اين به ترتيب رجهاي بافت ما بايد ببنيم در محيط منطقه ي گره اين كمانشيب هاي ما چند تار را در بر مي گيرد.

گره آويز( داري شكل ):

در اين نوع گره از يك تار استفاده مي كنيم كه فرقي نمي كند تار زير باشد يا تار رو به اين نحو كه خامه را دولا نموده از پشت تار عبور مي دهيم و بعد در ادامه قلاب را از توي داخل U شكل خامه عبور داده و سرهاي نخ را گرفته و از توي قسمت U شكل به بيرون هدايت كرده كه در نتيجه اينجا یک حركت قلاب بوجود مي آيد که نتيجه مي گيريم خامه ي ما بصورت U شكل عبور كرده و بعد سرهاي خامه ي ما مجدداً گردش مي كند و از توي تار واز داخل U شكل به سمت بيرون هدايت مي شود و يك قلاب را بوجود مي آورد همانند قلاب هاي زنجيربافي يا عايقي كه در سر ريشه ها مورد استفاده قرار مي گيرد.

گره اسپانيولي :

اين نوع گره چون ساده و راحت است بيشتر بافندگان تبريزي و يا تصوير بافان اين گره را خيلي مورد استفاده قرار مي دهند. به اين نحو كه بر روي تار زير و يا رو، بيشتر براي پوشش دادن تار رو كه گردش مي كند مورد استفاده ي بيشتري قرار مي گيرد كه فقط 5/1 دور تار يا خامه ي ما به دور چله ما گردش مي كند در نتيجه به سمت پايين هدايت مي شود پس اگرچله را در نظر بگيريم خامه ي ما 5/1 دور گردش كرده و به پايين هدايت مي شود كه در نتيجه يك سر ساق خامه ي بر روي گره قرار مي گيرد و ساق ديگر آن زير اين گره بافت قرار مي گيرد كه دو ساق درمابين در بالا و پايين گره محسوب مي شود كه حالت برجسته هم دارد كه در گره هاي كناره هاي گل هاي برجسته مورد استفاده قرار مي گيرد و همچنين در تصوير بافي كه بسيار براي تبريزي ها كاربرد دارد.

گره قرضي :

دو نوع گره قرضي وجود دارد يك نوع قرضی است كه با يك ساق عبور مي كند و نوع ديگر قرضی است كه با دو ساق خامه عبور مي كند. بستگي به محيط نقشه ي ما دارد كه يك ساق خامه يا براي قسمت يك نقطه مورد استفاه قرار مي گيرد و يا دو ساق خامه عبور كند كه محيط را پر كند كه به اين ترتيب است كه يكي از تارهاي رو را گرفته خامه را از لاي آن عبور مي دهيم و از مابين تارهاي زير و رو همانند جايگاه القاج يا عبور كردن پود ضخيم دو تار را گرفته از مابين آنها عبور مي دهيم و از نقطه ي مورد نظرمان كه لازم داريم بيرون مي آوريم كه اين نوع گره براي قسمتهايي كاربرد دارد كه در آن موقعيت گره لازم ندارد ولي ما احتياج به خامه داريم يعني اينكه در آن محيط ما دو نوع رنگ يا نگاره ي رنگي داريم اما نگاره ي سومي ما حجمي را نمي خواهيم در بر بگيرد بايد از اين نوع گره قرضي استفاده شود كه پايه ي آن از تار رو گرفته مي شود و از مابين تارهاي زير و رو از جايگاه پود ضخيم عبور مي كند و از منطقه ي مورد نياز ما بيرون مي آيد. چرا از روي تار روي ما عبور مي كند؟ چون اگر از پشت تار زير آن را عبور بدهيم بعنوان يك گره از پشت محسوب مي شود بنابراين برای اینکه از پشت کار استتار بشود از تار رو استفاده مي كنيم كه در مابين اين خامه ها اين قسمت گره مهار شود و ديده نشود.

دورنگ يا اسپرت:

در این گره نسبت به قدرت رنگمان يك رشته ي خامه را دو لا نموده يا اينكه يك تاب آنرا باز كرده با تاب نخ متضاد آن مورد استفاده قرار مي دهيم كه از دو رنگ مورد استفاده قرار مي گيرد كه يك رنگ به عنوان مثال رنگ مشكي و يك رنگ سفيد مورد استفاده قرار مي گيرد كه در اينجا به شكل يا عبور دادن نخ و يا به شكل گردش يا تركي مورد استفاده قرار مي گيرد كه دو نوع نخ مورد استفاده قرار مي دهيم يا فارسي يا تركي. حال نحوه ي قرار گرفتن خامه يا نگاره ي رنگي ما در اينجا بسيار مهم است كه نحوه ي گره ي ما در اينجا اگر بعنوان يك گره محسوب شود اين يك گره بافت است نگاره ي رنگي ما بصورت عرضي اگر حساب كنيم قسمت بالا سياه و قسمت پايين سفيد قرار داشته باشد در يك تصوير يك گره بافت ما نيمي از آن سياه و نيم ديگر آن سفيد كه بر روي دو تار پايه گذاري شده باشد نحوه ي زدن آن بصورت گره اسپرت يا دورنگ است كه دو نوع خامه يعني خامه ي سياه دربالا و خامه ي سفيد در قسمت پايين بايد قرار بگيرد و در كنارهم به شكل موازي سياه و سفيد و بعد گره انجام شود يعني جايگاه هاي هر كدام از نگاره هاي رنگي بايد بر روي خودشان باشد و تابش نداشته باشد كه در زمان زدن گره هر كدام در جايگاه خودشان گردش كند كه در يك نقطه قرار گيرد.

گره سنه:

بافت خاص گره سنه به اين شكل است كه ما نحوه ي بافت را بايد دقت داشته باشيم كه مخصوصاً در ترميم و مرمت و روش بافت اين گره به شكلي است كه رفوگران بايد از دقت كافي برخوردار باشند كه نحوه ي بافت را نسبت با چله هايشان مطابقت بدهند به اين شكل كه نحوه ي بافت آن از كدام تارواز کدام قسمت شروع شده بعنوان مثال كه تار اول و تار رو بعنوان یکی محسوب كرديم در اينجا يعني يك جفت تار را بعنوان شماره ي يك، جفت دوم را بعنوان شماره ي دو و جفت سوم را به شماره ي سه در اينجا مشخص كرده ايم كه در اينجا بصورت جفتي كار انجام مي شود يعني بعنوان مثال تار شماره ي يك و دو و سه، در اينجا گره بافت ما تار يك را گرفته يك جفت تار را گرفته و از پشت جفت تار دو و سه عبور كرده و به بيرون هدايت مي شود كه در اينجا در منطقه ي بعد كه بافت ما ادامه پيدا مي كند دوباره شماره ي دو و سه را كه انجام داديم و خامه به بيرون هدايت شده در اينجا شماره ي يك را با دو و سه گرفته اينجا شماره ي سه گردش داده با چهار و پنج گره مي زنيم يعني يك را با دو و سه، سه را با چهار و پنج گره مي زنيم و در رج بعد يك و دو را با سه گره مي زنيم و سه را با چهار و پنج گره مي زنيم در اينجا نحوه ي قرار گرفتن گره هاي ما بصورت بلوكه اي انجام مي شود كه نحوه اي از گره است كه بر روي همديگر قرار مي گيرد كه اين نوع گره چون با يكديگر اتصال دارد در نوع بافت هم تاثير دارد كه ما در زمان مرمت هم بايد به آن دقت كافي را داشته باشيم.

گره عكس بافت تركي:

اين نوع گره ها بيشتر در برجسته بافي مورد استفاده قرار مي گيرد و همچنين در نوع بافته هايي كه در ترميم و مرمت ما قسمت خلاف بافت نشسته ايم و بايد گره ي هم جهت بافت بزنيم كه بايد از گره عكس بافت استفاده كنيم كه اين نوع گره بافت كاربردش به اين شكل است كه ما بافته ها را زديم شيب آنرا به سمت پايين زديم ولي در نهايت كار خوابش آن به سمت بالا قرار مي گيرد به اين شكل كه تار زير يا رو فرقي نمي كند (چون گره تركي است) اما خامه ي ما از پشت تار عبور مي كند و بعد از زير پرز خامه ي ما عبور مي كند گره ي در حقيقت زير پرزها قرار مي گيرد و بعد تار بعدي را گرفته از پشت آن عبور كرده از بالاي عبور خامه هر دو پرز بافت ما به سمت بيرون هدايت مي شود كه در اينجا گره بافت ما در زير دو پرز يا دو ساق خامه قرار گرفته است و شيب بافت ما چون گره بافت ما در زير است به پايين هيچگاه اين گره نمي گذارد پرزهاي ما به سمت پايين قرار بگيرد در نهايت پرزهاي ما در اينجا بطرف بالا قرار مي گيرد چون گره بافت ما مانع از خوابش به سمت پايين مي شود پس پرز ما با يك دست كشيدن به بطرف بالا هدايت مي شود.

گره مغلوب:

همانند گره قرضي است اما اين نوع گره بعنوان مغلوب به اين دليل محسوب مي شود كه در قسمت بافت از يك نگاره ي رنگي استفاده مي خواهيم كنيم كه با رنگهاي اطراف همان منطقه ي گره تضاد دارد چون اين گره از همان منطقه بيرون مي آيد و نسبت نگاره ي رنگي نسبت به نواحي اطرافش خيلي از قدرت كمتري برخوردار است و نواحي اطراف بر آن گره يا رنگ غلبه مي كنند بعنوان گره مغلوب شناخته شده است يعني نسبت به نگاره هاي رنگي اطراف مغلوب شده است و بيشتر در نقاط خيلي ريز در يك محدوده ي خیلی بزرگ رنگي مورد استفاده قرار مي گيرد بعنوان مثال بعنوان يك نقطه در يك محدوده ي رنگي محاسبه مي شود بعنوان مثال در يك محدوده ي رنگي به يك نقطه نياز داريم كه اين نگاره هاي اطراف در اين نقطه رنگي غلبه كرده اند كه اين گره بعنوان گره مغلوب شده ي اين نواحي محاسبه مي شود و نحوه ي زدن اين گره همانند گره قرضي است كه يك خامه را از يك تار و از يك قسمت به يك نقطه ي ديگر كه مورد نياز است هدايت كرده كه اين ساق خامه ي ما بيشتر از الياف خيلي ظريفي تشكيل شده است كه قسمتي از تابش خامه را باز كرده و از يك نقطه به يك نقطه ي ديگر هدايت مي كنيم و يا اينكه به صورت كمانشيب فقط از مابين تارها اين خامه را عبور داده و مانند پود عمل كرده و فقط قسمتي از ساقه ي آنرا كه خيلي نازك است از مابين تارها به بيرون هدايت مي كنيم.

گره ميانگير (عرب زاده):

در دسته بندي از گره ها به اين نوع گره اشاره نشد. اين گره كه مرحوم آقاي عرب زاده از اين نوع گره استفاده مي كردند همان گره متقارن است اما زماني كه ما گردش خامه را پس از تار رو بر روي تار دوم انجام مي دهيم قلاب بافت را از ميان دو خامه عبور مي دهيم و نحوه ي بافت اين نوع گره متقارن با گره هاي متقارن ديگر در اين است كه ساق يكي از خامه هاي اين نوع گره ما تمايل به بالا دارد يعني اين نوع گره متقارن ما يكي از ساق هاي آن به سمت پايين و شيب به يكي از اطراف است و يكي از ساق هاي آن به سمت بالا تمايل دارد و اين نوع گره در گره هاي هنري مخصوصاً گره هاي بافت هاي برجسته خیلی كاربرد بسيار زیادی دارد كه نحوه ي زدن آن هم همانند گره هاي تركي متقارن است كه تار رو يا زير گرفته خامه را از پشت تار عبور داده در اينجا زماني كه ما مي خواهيم قلاب بافت را از زير خامه به تار دوم گرفته و بيرون بكشيم مي آييم خامه را از مابين خامه ي زيري و خامه ي رويي عبور داده در اينجا و تار زير يا رو را گرفته و ساق دوم را عبور مي دهيم در اينجا يك پيچشي دارد كه اين پيچش كه بر روي تار زير و تار رو در ساق دوم قرار گرفته يك تمايلي دارد كه در اين نيمه ي دوم به سمت بالا است و نيمه ي اول ساق به سمت پايين كه اين پيچش يا گره متقارن براي گلهاي برجسته كاربرد بسيار زيادي دارد.

گره پل:

اين نوع گره که نوعي جفتي بافي است يك حركت جهشي داريم كه دو جفت تار را با همديگر گره مي زنيم و يك جفت تار وسط را از راه مي اندازيم و گره هاي بعدي را استفاده مي كنيم كه براي منظره هاي درشت بافت خيلي مورد استفاده قرار مي گيرد كه خامه را از مابين تار زير و رو يك جفت عبور مي دهيم تار زير و روي وسط را از رده خارج مي كنيم و از يك جفت تار سوم يك گره تركي زده مي شود و به عبارتي يك پل مابين يك جفت تار يك، دو و سه در اينجا يك پل مابين دو از يك و سه ايجاد كرده ايم يك جفت گره تركي كه يك جفت تار دو را از رده خارج كرده است و بين يك و سه پلي شده است.

گره مضاعف:

به اين نوع گره، گره پاپيوني يا گره بند كفشي معروف است اين نوع گره در حقيقت يك جفت يا يك جفت ساق تار است كه گردش كرده ولي در زمان زدن گره چهار ساق محسوب مي شود و براي قسمت هايي كه مي خواهيم تراكم بافت ما بيشتر يا دوبل ديده شود مورد استفاده قرار مي گيرد به اين نحو كه ما خامه را از پشت تار عبور ميدهيم همانند گره تركي و زماني كه از پشت تار زير مي خواهيم عبور دهيم قسمتي از تار رو را گرفته با قلاب بافت به بيرون هدايت مي كنيم در حقيقت تمام ساقه ي خامه را عبور نداده ايم بلكه نيمي از ساقه خامه را عبور داده ايم در نتيجه ما اينجا دو ساق داريم و نيمي از اين خامه است كه به بيرون هدايت شده است كه پس از قطع كردن با قيچي چهار ساق محسوب مي شود در حقيقت يك گره بافت زده شده به اضافه ي اينكه با دو نخ خامه چهار ساق هم داريم يا بعنوان مثال يك جفت تار كه هر خامه ي ما يك جفت تار را در بر دارد كه دو ساق خامه محسوب مي شود كه در اينجا وقتي كه يك گره بافت زده مي شود چهار ساق پديدار مي شود براي تراكم بيشتر در آن محيط مورد استفاده قرار مي گيرد.

گره دوبل:

اين نوع گره در دسته بندي اشاره اي نشده است در اين نوع گره همينطور كه از اسم آن مشخص است از استفاده كردن دو برابر نخ در متريك هاي خود كه از دو رشته ي ساق خامه ما در گره بافت استفاده مي كنيم در اينجا از 4 ساق يا دو برابر متريك نخ ما مورد استفاده قرار مي دهيم كه در تراكم بافت و نقطه خيلي فرش را پركار نشان مي دهد و در قسمت هايي كه مي خواهيم غلبه كنيم بر نوع نحوه ي محيط كاربرد بيشتري دارد كه اين هم يا بصورت گره فارسي يا نامتقارن يا بصورت گره متقارن زده مي شود حالا به هر نوعي كه خواستيم اما چهار ساق يا دو رشته ي تاري مورد استفاده قرار مي گيرد كه بصورت تراكم زياد محسوب مي شود.

در رابطه با نوع قرار گرفتن گره هاي هنري بر روي تارها.اگر ما يك گره بافت را يك خانه ي بصورت مربع در نظر بگيريم كه يك گره بافت يك مربع را تشكيل بدهد به چهار قسمت آن يك خانه را تقسيم مي كنيم يا بر روي نقشه يك خانه ي كوچك كه يك گره محسوب مي شود به چهار قسمت تقسيم كنيم حال اگر نگاره هاي رنگي ما در اين يك خانه گره يا يك گره بافت حركت هايي كه انجام شده است را اگر رسم كنيم گره ها را در هنري مشخص مي كند و به عبارتي ما بايد از يك ساقه خامه در يك قسمت مورد استفاده قرار دهيم يعني يك متريك خامه ي ما بعنوان مثال متريك نمره ي 10 را كه براي مثلاً پنج مورد استفاده قرار مي گيرد را براي اين گره استفاده كنيم اين يك متريك نمره ي 10 يك گره بافت را تشكيل مي دهد كه يك مربع است حال كه مي خواهيم چهار نقطه براي آن تشكيل بدهيم بايد متريك نمره ي 10 را به چهار قسمت تقسيم كنيم ( یعنی پشم را دو لا کرده و باز هرلا را به دو قسمت تقسیم میکنیم)، خود پشم مرينوس به چهار قسمت تقسيم شده است كه ما هر الياف را براي يك قسمت از اين خانه ها مورد استفاده براي گره هاي هنري فرش قرار مي دهيم كه هر كدام از اين الياف نوعي از گره را براي ما در بافت مشخص مي كند.