آشنایی با ابزار و وسایل رفوگری

 

آشنایی با ابزار و وسایل رفوگری

در این حرفه وسایل و ابزاری که مورد استفاده قرار می گیرد، تقریباً همان نتیجه وسایل بافت قالی را به ما می دهد، و رفوگر با استفاده از این وسایل فرش را مرمت و احیا می کند.در اینجا به ذکر تعدادی از آنها می پردازیم:

• شانه یادفتین : شانه رفوگری در مقایسه با شانه بافت، دارای دندانه و تیغه های کمتری بوده و همان عمل مرتب کردن و کوبیدن گره های هر رج را به عهده دارد. به هنگام کاربرد این وسیله بایستی به کم استقامت بودن تارها توجه داشت.
• 
• قلاب : از این ابزار برای کشیدن نخ خامه از میان تارها بهره می گیرند و یا آنکه جهت قراردادن نخ خامه در میان تارها که با عمل فشار توام است، استفاده می شود. شکل کلی آنها شبیه درفش کفشدوزی است. قلاب انواع مختلفی دارد که مهمترین آنها عبارتست از:
• قلاب پشت: وسیله ای است که از یک میله نازک به قطر یک میلی متر (و یا بیشتر) و طول 8-7 سانتی متر و یک دسته چوبی مدور تشکیل شده و زائده نوک آن طوری است که می توان با آن نخ خامه را در محل مورد نظر قرار داده و به اصطلاح در میان تارها کاشت.
• قلاب خواو مشهدي «قلاب خواب»: که زائده کوچک و ظریف نوک آن طوری است که می تواند نخ خامه را از میان تارها به طرف روی فرش بکشد. کاربرد قلاب بطور کلی جهت ایجاد گره u از پشت فرش و یا تعویض گره ها و نقشها و تمیز کاری پشت فرش پس از ئیندرمه می باشد.

• 

• چاقو : چاقوهای مورد استفاده  درکاررفو انواع مختلفی دارد، هر کدام جهت کاری مورد استفاده قرار می گیرند:
• چاقو «کارد بی نوک» : این چاقو شکل دگرگون شده چاقوی بافت است و مخصوص قالی های گره ترکی می باشد. نام عامیانه آن که در بازارفرش تبریز رایج است «کارد بی نوک» می باشد، قسمت تیز این چاقو که در بافت مورد استفاده است در رفو کند و نابرنده است. لازم به ذکر است که این تنها وسیله ای است که در رفوگری کاربرد آن همراه یک کوبه میسر است، کوبه لوله ای فلزی است به طول حداقل 25 سانتی متر که یک سر آن بوسیله یک تکه شیلنگ به طول ده سانتی متر پوشیده شده است. تا هنگام کوبیدن صدای زیادی ایجاد نکند. کاربرد این وسیله بیشتر در روش دفه کاری می باشد و نیز به هنگام بافت در مرحله رفو از آن جهت ایجاد فاصله بین و یا تنظیم رج ها استفاده می کنند.
• 
• چاقو و چنگال : نام عامیانه ی این وسیله «چنگال» می باشد. این وسیله نیز مانند کارد بی نوک دگرگون شده چاقوی بافت می باشد و قسمت تیز آن در اینجا کند و نابرنده می باشد. این وسیله کاربرد بیشتری در رفوگری دارد، و مدت زمان بیشتری در دست رفوگر قرار دارد. کاربرد این وسیله در عملیات ده کاری و بیرون کشیدن تارها و تیره های پاره پوسیده و نیز شکافتن گره های غلط بافته شده می باشند.
• 
• چاقوی بافت : وسیله آشنای هر قالی باف بوده و مرغوبترین نوع آن برای رفو، چاقویی است که فاصله بین قسمت چاقو و تیز آن با قلاب نوک آن درازتر باشد، و در بافت گره های رفو و گذراندن القاج کلفت و نازک استفاده می شود.
• 
• سوزن: سوزن مورد استفاده در رفوگری از جهت قطر دارای انوع و نمره های مختلف است، سوزن رفوگری از لحاظ جنس محکمتر و مقاوم تر از سوزن های معمولی بوده و خاصیت فلزی دارد و شکننده نمی باشد. کاربرد سوزن در تونه کشی و پود کشی و کوبلن زنی و شیرازه زنی می باشد، و بایستی سوزن رفوگری ظریف و نازک تر بوده، سوراخ انتهای آن دراز و بیضی شکل باشد، ته گرد و دایره مانند کار گذراندن نخ را آسان می کند، ولی در جایگزین کردن تارهای نو، انسجام و نظم گره ها را به هم می زند.
• دستگاه چوبی یا دار رفوگری (چار چوب): یکی از وسایل اصلی و مهم رفوگری است و در اصل وظیفه دار قالی را به عهده دارد، و از اندازه کوچک 3030 سانتی متر  تا اندازه بزرگ  برای سربافی به اندازه 3 تا 4 متر و عرض 70 سانتی متر یا بیشتر به کار می رود. لازم به ذکر است که این چارچوبها در ابعاد کوچک جهت رفو به کار می رود اما ابعاد بزرگتر آن در دفه کاری کاربرد دارد، چارچوب های مخصوص دفه کاری هر چه ضخیم تر باشد مرغوبتر و عمر بیشتری خواهد داشت، و برای ساخت این وسیله از چوب های نرم استفاده می شود، تا کوبیدن و کشیدن آن آسانتر باشد.
• قاشین  gashin : وسیله ای که بعد از بافت قسمت آسیب دیده از آن استفاده می شود تا در هم رفتگی پرزها را باز کند، ابزاری است فلزی و با دندانه های درشت در لبه آن، شکل اره ای آن نیز وجود دارد.
• کیله برس قالی : ابزاری است مانند برس سیمی ولی ظریف تر از آن که با سوزن های ریز و کوتاه، در حدود نیم سانتی متر که به صورت نواری به عرض سه تا پنج سانتی متر و طول 10 تا 12 سانتی متر مشخص می شود و با کشیدن روی قسمتهای پرداخت شده پرزها را مرتب کرده، اضافه را بیرون می آورند.
• 
• قیچی : قیچی مورد استفاده در رفو دو نوع می باشد:
• قیچی معمولی یا صاف: که تیغه ها و بازوهای این نوع قیچی در یک امتداد قرار داشته و برای بریدن شیرازه و کوتاه کردن ریشه ها به کار می رود و در مواردی نوک تیغه ها به سمت بالا انحنا داشته و برای ظریف کاری و قطع کردن نخ های اضافی سطح قالی و سرنخ زنی به کار می رود.
• قیچی پرداخت: در این قیچی بازوها حدود سه سانتی متراز تیغه ها بالاتر بوده و رفوگر می تواند با تسلط به پرداخت مورد نظر برای انجام کار رفو بپردازد.
• 
• انبردست یا دم باریک : در واقع بیشتر از دم باریک استفاده می شود و از آن برای فرو بردن و بیرون کشیدن سوزن در مراحل مختلف استفاده می شود.
• سوزن شیرازه: که برای شیرازه دوزی در قالی مورد استفاده قرار می گیرد.
• تخته شیب دار: بریا نصب کردن قسمت پاره فرش و محکم و صاف کردن سوراخ قالی.
• موم: که برای کشیدن بر روی تار و پود تار تابیده استفاده می شود تا تاب تار خوابیده و به راحتی وارد قال شود.
• انگشتانه: انگشتانه برای سهولت کار رفوگران وآسیب ندیدن انگشتان دست از آن استفاده می شود.
• درفش: برای بیرون آوردن یا داخل نمودن تار، پود و پرز قالی
• میخ کش: برای درآوردن میخ از قالی تخته و کارگاه و یا از تخته شیب دار.

از دیگر وسایل مورد نیاز می توان به تخته، اتو، سنگ چاقو تیز کن، چکش، انگشتانه، میخ، نوار چرمی، و گازانبر، شیشه یا بطری جهت زیرکار (در مورد سوزن کشی کردن) نام برد، ضمن آنکه از موم هم استفاده می کنند و سوزن را به موم می زنند تا راحت تر در مغز قالی فرو رود.

 بخش اول: رفوی آسان – سر شکافتن قالی

در قسمت ابتدا و انتهای قالی، گلیم باف و ریشه قرار گرفته است؛ چنانچه قسمت گلیم باف آسیب دیده و از بین رفته باشد و یا گاهی به درخواست مشتری  خصوصا در قالی های صادراتی، قسمت گلیم باف باز می شود. حتی به دلیل اینکه پودهای گلیم از محل اصلی پایین تر آمده، یا قسمتهایی از چله یا گلیم بریده شده باشد، باز هم از این روش استفاده می کنند.

شیوه عمل : قالی را از پشت بر روی زمین پهن کرده، ابتدا پودهای اضافی را با قلاب از محل خارج می کنند. در مواردی که شکافتن با قلاب آسان نباشد و یا برای سهولت و سرعت عمل، پودها را با فاصله 20 سانتیمتر از هم، با قیچی بریده و با قلاب از میان چله ها بیرون آورده و سر چله ها را با دست صاف می کنند. اگر سر چله ها مرتب نباشد، سر چله ها را با قیچی به یک اندازه بریده و مرتب می کنند و سپس سر تارها را با توجه به طول ریشه ها، گره می زنند. اگر چنانچه طول ریشه ها کوتاه باشد و نتوان آنها دور انگشتان پیچیده و گره زد، از روش دو گره استفاده می کنند.

انواع گره در سر ریشه های قالی

• دو گره: دو گره، اصولاً به منظور جلوگیری از ریختگی سر بافت صورت می گیرد. اگر سر قالی و گره های آن ریخته و ریشه ها از بین رفته باشد. (همچنانکه بعداً توضیح داده می شود) به قالی ریشه می دهند و گره های ریخته شده را متناسب با گره های قالی ترمیم کرده و سپس سر ریشه ها را دو گره می زنند. وسایل مورد نیاز در این روش عبارت است از نخ پوک یا پود که تاب آن بسیار کم است و به راحتی پاره می شود. طریقه دو گره زدن بدین شیوه است که فرش را از قسمت ریشه ها روی اها قرار می دهند و سپس 2 یا 4 تار را گرفته و نخ کم تاب یا پوک را در امتداد 4 تار اول قالی می گذارند و سپس دنباله نخ را در دست می گیرند. بدین صورت که نخ را در دست راست قرار می دهند و با انگشت دست (انگشت کوچک و کناری) نخ را گرفته و دو دور آن را به دور انگشت وسط و اشاره می پیچند. نخ باید به صورت خمیده و تقریباً تا شده باشد. در این هنگام 4 تار و نخ پوک را از وسط نخی که به دور انگشتان پیچیده تا حالت دایره ایجاد کند، رد کرده و انگشتان را از زیر نخ پوک خارج می کنند. سپس نخ را محکم گره زده و دوباره روی همین 4 نخ به همان شیوه قبل گره می زنند و 4 تار دیگر کناری را گرفته تا دنباله نخ پوک به همین روش گفته شده دو گره زده می شود.
• دو گره سوزنی: وسایل مورد نیاز در روش عبارت است از :

• سوزن (که نخ دو گره به راحتی در داخل آن وارد شود)
• نخ دو گره

هنگامی از دو گره سوزنی استفاده می شود که سر چله ها در قسمت ریشه خیلی کوتاه باشد. شیوه عمل بدین گونه است که نخ را داخل سوزن نموده و 2 تا 4 ریشه قالی را گرفته و انتهای نخ داخل سوزن را در امتداد این ریشه ها قرار می دهند، سپس نخ همراه را به صورت نیم دایره روی این ریشه ها و انتهای همان تار گرفته شده قرار داده و سوزن را از سمت چپ و از زیر این چند ریشه حرکت می دهند و از وسط این حالت نیم دایره خارج می کنند.

• نخودی: هنگامی از گره نخودی به عنوان گره در سر ریشه ها استفاده می کنند که سر ریشه های قایل بلند بوده و گلیم باف نیز داشته باشد. شیوه عمل بدین گونه است 3 تا 5 دار قال را گرفته و به دور خود پیچیانده و به صورت معمول گره می زنند.
• گره پنجره ای: از گره پنجره ای بیشتر در قالیهای نفیس یا آن دسته از قالیهایی که چله ابریشم دارند استفاده می کنند و حتماً سر چله ها باید بلند باشد. این گره بیشتر حالت تزئینی دارد. شیوه عمل بدین گونه است تارهای قالی را به صورت زوج (4 تا 6 تایی) در دست گرفته و به صورت نخودی گره می زنند. هنگامی که تا انتهای ریشه نخودی زده شد، در پایین گره نخودی 3 تار را گرفته و با 3 تار از یک دسته 6 تایی بغلی با هم گره می زنند. لازم به یادآوری است که در بعضی موارد تعداد تارهای زوج برای گره زدن از این تعداد 3 تا 6 تای نیز بیشتر می باشد.

شیرازه یا لواردوزی

شیرازه در کناره های قالی قرار دارد و چنانچه تمام یا قسمتی از آن آسیب دیده باشد، باید به شیوه زیر ترمیم گردد. در کل 3 نوع شیرازه در قالی وجود دارد که ذیلاً شرح داده می شوند.

• شیرازه متصل

وسایل مورد نیاز:

• خامه متناسب ازلحاظ رنگ با قالی
• سوزن
• نخ چرم دوزی

اگر درهنگام بافت قالی، شیرازه پیچیده شود و انتهای پودها در هر رج داخل آن باشد و اگر در اثر ساییدگی و یا هر عاملی این شیرازه از بین رفته باشد، آن را بریده و چنانچه قسمت ساده بافی آن پهن باشد به صورت زیر عمل می کنند: قالی را روی زمین پهن کرده و در قسمت کنار آن، در جهت عکس خواب قالی، پرز دو رج در طول قالی از قسمت ساده بافی قالی را با قیچی گرفته و از ته کوتاه می کنند. سپس، قالی را از پشت بر روی زمین پهن کرده و سوزن شیرازه را با نخی که با خامه قالی – چه از لحاظ جنس و نمره – متناسب باشد، انتخاب و داخل سوراخ سوزن می کنند، بدون آن که سر خامه را گره بزنند. نخ چرم دوزی را کنار قسمت لبه قالی یعنی جایی که می خواهند شیرازه بدوزند قرار می دهند. سوزن را از پشت داخل قالی می کنند و حالت فرو کردن سوزن باید به صورت مایل باشد؛ به طوری که سوزن داخل پرز قالی نشود و موقع فرو کردن سوزن در داخل قالی باید دو رج قبل از لبه و از اولین رج قالی نزدیک ریشه در داخل قالی فرو کرده و پس از خروج، دوباره سوزن را داخل رج دوم می کنند (چه در عرض و چه در طول). باید دقت شود که بین خامه ها فاصله نباشد و همیشه سوزن از یک ردیف داخل شود. این کار تا انتها انجام می شود و در انتها نخ اضافی را داخل شیرازه می پیچند تا بیرون نماند. سر نخ خامه را نیز می توان در زیر این حالت حرکت دورانی پنهان کرد. استفاده از نخ چرم دوزی در هنگام دوخت قالی به صورت شیرازه متصل، برای جلوگیری از کسی ماندن یا جمع شدگی در شیرازه می باشد. البته پس از پایان بافت شیرازه، می توان نخ چرم دوخته شده را درآورد.

• سایر شیوه های تهیه شیرازه متصل: برای شیرازه متصل می توان قالی را به پشت روی زمین پهن کرد و دو میخ با فاصله طول قالی در کنار لبه ها در دو طرف قالی تهبیه کرد و بعد نخ چله مناسب با رجشمار قالی را به آن متصل کرده و هنگام دوخت شیرازه توسط خامه می توان قالی را به دور نخ چله حرکت داد.
• ترمیم قسمتی از شیرازه قالی : اگر قسمتهایی از شیرازه قالی آسیب دیده ولی در کل شیرازه سالم باشد، فقط به ترمیم همان قسمتهای آسیب دیده می پردازند. وسایل مورد نیاز مانند شیرازه متصل عبارتند از: در بعضی موراد نخ چله مناسب، نخ چله شیرازه. قالی را از پشت بر روی زمین پهن می کنند. اگر تارهای شیرازه نیز آسیب دیده باشد، ابتدا به ترمیم آن می پردازند.
• شیوه ترمیم قسمتی از آسیب دیدگی چله شیرازه: ابتدا سوزن را با نخ چله متناسب با نخ شیرازه، همراه نمود و سوزن را از یکی از دو طرف قسمت آسیب دیده – یک مقدار بالاتر – در درون شیرازه وارد کرده و از سر دیگر شیرازه که آسیب دیده خارج می کنند. سپس این کار را دوباره انجام می دهند. تعداد تارهایی که کشیده می شوند باید برابر تعداد تارهای شیرازه باشد. پس از تارکشی، نخ شیرازه را در سوزن شیرازه داخل کرده و سوزن را در شیرازه های کناری وارد می کنند تا سر نخ آن محو شود. از آن نقطه وارد اولین رج لبه قالی شده و شیرازه دوزی را ادامه می دهند. هنگامی که این عمل تا محل پارگی به اتمام رسید، دوباره سوزن را وارد شیرازه کناری می کنند تا سر آن محو شود و با قیچی سر نخ شیرازه را بریده و چنانچه زرده باشد، با سر درفش داخل شیرازه می کنند. اگر شیرازه اخل قالی بسیار نفیس و با ارزش از بین رفته باشد جاهای آسیب دیده باید فقط به صورت آنچه که دربالا گفته شد تعمیر شود. در بعضی موارد، در قسمت شیرازه قالی، خامه از بین رفته است و قالیباف در هنگام بافت به طور کامل چله ها را با خامه نپوشانده است. در چنین مواردی، در بازار غالباً با کمک ماژیک یا جوهری که به نام نیش قلم معروف است، روی آن را رنگ می زنند. البته رنگ جوهر یا ماژیک باید متناسب با رنگ خامه شیرازه باشد.

 

• شیرازه منفصل

چنانچه در قالی قسمت ساده باف آن کم باشد و یا اصلاً نداشته باشد و یا مانند قالیهای تبریز، شیراز باشد، پس از پایین آوردن قالی از دار، آنرا با استفاده از روش شیرازه منفصل، شیرازه پیچی می کنند. این نوع شیرازه در بازار به صورت متری برای فروش وجود دارد. چنانچه بخواهیم خود آنرا تهیه کنیم باید به صورتی که شرح داده می شود عمل کرد: نخست چند لا چله را متناسب با چله قالی و با طول کمی بیشتر از طول فرش انتخاب می کنند و خامه ای را که از لحاظ رنگ، جنس و ضخامت متناسب با خامه زیمنه قالی باشد تهیه کرده و به صورت دو لا به دور این 3 یا 4 لا نخ چله قالی به صورت دورانی می پیچند. لازم به یادآوری است، بعد از هر 10 سانتیمتر پیچیدن، خامه را با کمک سون در داخل خامه پیچیده شده داخل کرده و آن را گم یا محو می کنند؛ دوباره خامه همرنگ خامه قبلی را برداشته و پیچیدن خامه به دور چله را ادامه می دهند. جهت اتصال شیرازه منفصل در این روش قالی را بر روی زمین پهن می کنند، کناره قالی را باقیچی تمیز و صاف نموده، شیرازه را در کناره قالی قرار می دهند. سپس با سوزنی که با نخ متناسب با رجشمار قالی انتخاب و آماده شده است (به شیوه ای که در قسمت انتخاب نخ خواهیم گفت) همراه می کنند و سر آن را گره زده و شیرازه را به قالی می دوزند. روش دوخت زدن به این صورت است که شیرازه پیچیده شده را کنار قالی قرار می دهند، سوزن را در داخل اولین رج بعد زا گلیم باف و 5 یا 6 رج قبل از لبه به داخل فرو می کنند و سپس سوزن را در امتداد پود حرکت داده و آن را داخل شیرازه قالی می کنند. پس از آن، سوزن را خارج کرده و دوباره از همان محلی که از شیرازه خارج شده بود، مجدداً از نوع وارد شیرازه می کنند. یا اینکه سوزنی را به صورت مایل در داخل شیرازه حرکت داده و در داخل رج دوم از گلیم قالی می کنند و سوزن را 7 یا 8 رج از لبه قالی حرکت داده و سپس از آنجا خارج می سازند. لازم به یادآوری است که، وارد و خارج نمودن سوزن همیشه نباید در هر رج از یک رج مشخص قالی باشد، بلکه هر دفعه یک یا دو رج پایین تر و یا بالاتر دوخت انجام می دهند.

• شیرازه حصیری

بیشتر قالیهای روستایی و عشایری، به ویژه قالیهای قشقایی در شیرازه بافی، از شیرازه حصیری استفاده می کنند. بهتر است، در این نوع شیرازه، نخست شیرازه را به طور جداگانه تهیه کرده و سپس مانند روش شیرازه منفصل آن را دوخت می زنند (شکل شماره 11). روش کاربه این صورت است که ابتدا 4 عدد میخ را به صورت دو به دو، با فاصله ای به طول شیرازه قالی – البته کمی بیشتر – برروی زمین نصب می کنند، سپس خامه پشمی را در سوزن شیرازه داخل نموده و خامه را به صورت دو لا کنار هم قرار
می دهند. میخهای رو به روی هم را با نخ چله متناسب با شیرازه قالی، که غالباً پشمی است، به صورت رفت و برگشت رو به روی میخها حرکت می دهند. به صورتی که روی هر دو میخ رو به روی هم، یک نخ چله به صورت رفت و برگشت به دور هر میخ، خامه را گره زده  و دوباره روی  دو میخ کناری تر بعد ازهر رفت و برگشت انتهای چله را گره می زنند. سپس سوزن نخ شده با خامه را به صورت دو تار از زیر و دو تار از رو عبور می دهند و دفعه بعد تاری که از روی خامه رد شده است، خامه را از زیر آن رد می کنند و از روی تار که بار اول خامه از زیر آن رد شده بود، این بار خامه را از روی آن رد می کنند. آنگاه ابتدای خامه را در زیر خود خامه پنهان
می سازد تا مشخص نباشد. در صورتی که شیرازه فرش معیوب باشد، ولی تارهای شیرازه سالم و بدون عیب است، خامه های پیچیده شده به دور تارها باید با نوک قیچی بریده و از شیرازه جدا شود و از نو خامه هم رنگ متن فرش به صورت دورانی شیرازه دوزی شود.

 

 

روش شیرازه منفصل حصیری در مرمت شیرازه قالی

چرم دوزی

در اصل کار چرم دوزی، به لحاظ لوله شدن کناره های طولی فرش انجام می شود، ولی در حال حاضر به دلایل زیر نیز مورد استفاده قرار می گیرد:

• جلوگیری از لوله شدن
• به لحاظ جلوگیری از سر خوردن فرشهای ظریف در اندازه های کوچک بر روی سطوح صاف، مانند پارکت و سنگهای صیقلی.
• به سبب پوشاندن محل میخ یا سوزن خورده های کناره های فرش یا کجیهای ناشی از پایین کشی دستگاه.

وسایل مورد نیاز چرم دوزی عبارتند از: نخ چرم دوزی ، سوزن چرم دوزی ،چرم.

چرم را معمولاً به انداه طول فرش می گیرند و از پشت فرش با نخ و سوزن به صورت 7 و 8 (زیگزاگ) می دوزند. چرمهایی که برای کناره دوزی فرش مورد استفاده قرار می گیرد، در صورتی که برای جلوگیری از لوله شدن کناره فرش استفاده می شود، باید دارای مقاومت کافی باشد. عرض چرم بین 3 تا 5 سانتیمتر است، که به صورت آماده یا توپ در بازار به فروش می رسد. جنس چرم از مواد پلاستیکی و نخ تشکیل شده است. اگر طرفین فرش لول شده باشد، فرش را از پشت بر روی زمین پهن می کنند و به وسیله چکش چوبی آن را می کوبند و سپس پارچه سفیدی بر روی آن پهن کرده و با مقداری آب آن را خیس کرده و اطوکشی می کنند. پس از آن، به صورتی که بیان شد، چرم دوزی می کنند. در بعضی موارد 4 طرف فرش چرم دوزی می شود. بویژه، قالیبافی که نفیس هستند و امکان آویزان کردن آن بر روی دیوار وجود دارد.

ریشه دوزی

فرشهایی که به دلیل استفاده زیاد، ریشه هایشان از بین می رود، نیاز به ریشه دوزی دارند. همچنین به دلیل پوسیدگی چله، بویژه چله های پنبه ای فرش نیاز به مرمت دارد. در صورتی که تمام ریشه های فرش از بین رفته باشد، باقیمانده ریشه را از ابتدای بافت با قیچی بریده و ریشه دوزی انجام می شود و چنانچه قسمتی از ریشه ها از بین رفته باشند، همان قسمتها را قیچی کرده و مرمت را انجام می دهند. قبل از ریشه دوزی، ابتدا باید با انتخاب نخ، روش تهیه آن و انتخاب سوزن آشنا شوید:

• انتخاب چله:در روش بطلمه نخ چله باید مقداری از نخ چله قالی نازک تر باشد. به فرض، اگر قالی 30 رج باشد؛ یعنی نخ پله 15-20 لا داشته باشد، نخ چله ای که برای بطلمه از ان استفاده می شود، باید نخ چله 12-20 لا یا نخ چله مناسب قالی 40 رج باشد. البته، رفوگران برای انتخاب چله (چله ای که برای بطلمه انتخاب می کنند) با چله خود قالی مقایسه می کنند و چنانچه ضخامت چله قالی مناسب با چله انتخابی برای بطلمه باشد آن را برای نخ چله بطلمه انتخاب می کنند. نخ چله انتخابی به این دلیل، قداری نازک تر از نخ چله قالی از لحاظ رجشمار در نظر گرفته می شود که (از لحاظ ظرافت و نازکی چله بطلمه  برابر با نخ چله داخل گره ها قالی انتخاب می شود) قالی حالت بادکردگی پیدا نکند، قسمت رفو مشخص نشود، همه قسمت رفو شده هم سطح و هماهنگ با قسمتهای دیگر قالی باشد.
• انتخاب سوزن: رفوگران، برای انتخاب سوزن متناسب با قالی، سوزن را داخل قالی فرو می برند، چنانچه سوزن به راحتی در داخل قالی فرو رود و در قالی حرکت کند آن را به کار می برند. البته این روش حالت عامیانه و متداول در بین رفوگران دارد. روش علمی انتخاب سوزن آن است که نخ چله انتخاب شده در سوزن به راحتی داخل شود. هر چه شماره سوزن بالا رود، سوزن نازک تر می شود و هر چقدر سوزن نازک تر باشد، سوراخ آن کوچک تر می گردد. سوزنهای نازک تر بیشتر برای مرمت قالیهایریز بافت و ظریف استفاده می شود.
• انتخاب نخ بطلمه: برای نگهداری و اتصال نخ به چله به قالی به یک نخ کمکی نیاز است که بهتر است از نخ چله کاشان که 3 لا است استفاده شود. استفاده از این چله در رجشمارهای گوناگون به گونه خاص خود است که در جدول شماره 1 توضیح داده می شود.

 

جدول شماره 1- نخهای چله مورد استفاده در بطلمه، متناسب با رجشمار قالی

 

رجشمار قالی	تعداد لای (کاشان – ابریشم)
10-20	3 لای نخ چله کاشان
25-35	2 لای نخ چله کاشان
40-55	1 لای نخ چله کاشان
50-55	2 لای نخ چله ابریشم
60 به بالا	1 لای نخ چله ابریشم

 

شایان ذکر است که، نخ چله 3 لاکه برای قالی 50 رج استفاده می شود، در رفوگری برای نخ کمکی بر مبنای جدول شماره … مورد استفاده می باشد. نخ را متناسب با چله قالی انتخاب می کنند و در داخل سوزن کرده و سپس یک سر نخ را در دهان قرار داده و با دندان می گیرند و سر دیگر نخ را که بین دو دست قرار دارد، با حرکت حرف S انگلیسی که در جهت عقربه های ساعت است، باز می کنند. این سر نخ را در دهان گذاشته و سر نخ دیگر را در ابتدا در دهان گذاشته اند در دو دست قرار می دهند و مانند حرکت S نخ را باز می کنند. سپس دو سر نخ را با هم در دو دست گرفته و به صورت Z که در جهت عکس حرکت عقربه ساعت است، تارها را به هم می تابند و نخ را در قالی فرو می کنند. سپس یک سر نخ را در دست راست و دو سر دیگر آن را که سوزن دارد در دست چپ قرار می دهند و نخ را در داخل قالی حرکت داده و بعد از کمی که نخها کاملاً تابیده شدند، به طوری که نخها به هم فشرده شده و یک نخ را تشکیل بدهند، آن را موم می زنند و دوباره در داخل قالی حرکت می دهند تا موم اضافی گرفته شود. با این کار نخ مناسب تهیه می شود. اگر نخ چله یک لا از 3 لای کاشان یا ابریشم باشد، بعد از آن که سوزن نخ شد، آن را به قسمتی از قالی که محکم است فرو می کنند تا تکیه گاه داشته باشد، سپس دو سر نخ را کنار هم قرار داده و به صورت حرف Z که در جهت عکس حرکت عقربه ساعت پیچانده و داخل قالی می کنند، آن را حرکت داده و سپس به آن موم می زنند.

• انواع ریشه دوزی:ریشه دوزی به 3 طریق انجام می شود:

• ریشه دوزی به روش بطلمه: این روش بیشتر در سر قالیهایی صورت می گیرند که ریز بافت با رج شمار بالا باشند، یا به سبب سفت بودن قالی سوزن در داخل فرش نرود. برای جلوگیری از ترکیدگی در ریشه ها و از هم پاشیدن گره ها در هنگام حرکت سوزن و نخ چله مناسب با قالی، از این روش استفاده می شوند.

 

جهت تابیدن نخ بطلمه در مرمت قالی

در ریشه دوزی به صورت بطلمه در قالی تخت از وسایل زیر استفاده می شود:

• تخته شیب دار (مثل تخته رسم البته با چوب محکمتر)
• سوزن متناسب با قالی
• نخ کمکی با بطلمه متناسب با رجشمار قالی
• چله مناسب چله خود قالی
• دمباریک
• درفش
• میخ
• چکش

 

طریقه آماده کردن قالی به این صورت است که ابتدا قالی را از پشت بر روی میز یا زمین پهن می کنند سپس سر ریشه ها را تمیز کرده، چله های اضافی را چیده و بر روی تخته شیب دار با میخ نصب می کنند. به طوری که قالی صاف بر روی تخته قرار گیرد. متناسب با اندازه ای که در نظر است سر ریشه قرار گیرد بر روی تخته میخ نصب می شود. ریشه دواندن به صورت بطلمه در قالی تخت به این صورت انجام می گیرد که نخست نخ چله به اولین میخ گره زده می شود. در مرحله دوم، سوزن نخ شده با نخ چله کاشان یا ابریشم متناسب با جدول یک را، چند رج پایین تر از قسمت ریشه ها به صورت مورب داخل فرش کرده و از چند رج پایین تر از اولین ریشه که قرار دارد عمل بطلمه روی آن انجام گیرد، خارج می کنند. مجدداً از محل خروج، سوزن را داخل قالی کرده و در امتداد چله اول از داخل گره ها و پودها حرکت داده و از سر ریشه اولین سر ریشه یعنی لبه قالی خارج می سازند. نخ کمکی یا نخ بطلمه سوزن دار را به دور نخ چله ای که به میخ سر آن وصل شده است دور می زنند و سوزن را وارد ریشه می سازند و از چندین رج در امتداد چله دوم عبور داده و از فرش خارج می کنند. دوباره سوزن را درست از همان محل خروج داخل فرش کرده ئ به صورت مورب داخل رج سوم نموده، در امتداد تار یا ریشه سوم نخ را حرکت داده ئو از لبه قالی خارج می سازند. از سوی دیگر نخ چله ای که ابتدای آن به میخ تعبیه شده و یک بار نخ بطلمه به دور آن حرکت داده شده است را به دور میخ می پیچند و دوباره نخ کمکی یا بطلمه را به دور نخ چله حرکت می دهند و داخل ریشه چهارم می کنند و این کار را تا انتها انجام می دهند. در هر ردیف از گره ها یک رفت و برگشت وجود دارد و هر ردیف از گره ها 2 بار زیر و رو رودرروی هم قرار گیرند: شایان ذکر است که در قالیها نباید ورود و خروج سوزن در هر ردیف از یک رج مشخص باشد، بلکه این عمل باید به صورت 7 و 8 یا زیگزاک باشد. نخ چله باید متناسب با نخ چله قالی باشد. اگر نخ چله قالی، چله کاشان است، نخ چله مورد استفاده نیز باید از چله کاشان باشد، حتماً باید از نخ چله پشم استفاده شود .

 

 

 

 

روش بطلمه کردن ریشه در قالی تخت

 

• روش بطلمه کردن ریشه در قالی لول باف:  ابتدا سوزن را چند رج پایین تر از لبه قالی، از اولین رجی که سر آن ریشه ندارد، داخل قالی می کنند و در امتداد اولین تار از بین پودها و گره ها عبور می دهند و از لبه فرش خارج می کنند. در این حالت نخی را که به میخی روبروی قالی وصل نموده اند، نزدیک قالی می آورند و سوزن بطلمه را به دور نخ چله حرکت داده و از همان محلی که خارج شده بود، وارد قالی نموده و دوباره نخ بطلمه را در امتداد همان تار حرکت می دهند و چند رج بالاتر از قالی خارج می کنند و سپس سوزن را از همان محل خارج شده وارد قالی کرده و به صورت مورب وارد رج کناری می کنند و از همان محل برای ردیفهای بعدی نیز انجام می دهند (شکل شماره 14)

 

 

روش بطلمه کردن ریشه در قالی لول باف

 

 

ریشه دوزی به طریقه بطلمه در قالی نیم لول مثل قالی تخت می باشد. در حین سوزن کاری در ریشه، چنانچه در پشت فرش نخ بطلمه مشخص شد حتماً با کمک درفش سفیدکها را در زیر گره ها باید پنهان کرد.

• ریشه دوزی به روش مغزی

قالی را مانند آماده کردن قالی در ریشه دوزی به روش بطلمه آماده می کنند. وسایل مورد نیاز عبارتند از:

• تخته شیب دار
• سوزن متناسب با قالی
• نخ مخصوص بقدر کافی از نخ قالی نازک تر
• دمباریک
• درفش
• میخ
• چکش

ریشه دوزی به صورت مغزی به دو صورت مشروح در پی آمده است :

• ریشه دوزی قالی به روش مغزی نوع اول

روش آماده نمودن برای مغزی نوع اول در قالی لول: نخست نخ مخصوص چله که اندکی نازک تر از نخ چله قایل است را سوزن می کنند. به فرض اگر قالی 40 رج باشد از نخ چله 50 رج استفاده می کنند و دو سر نخ را به هم نزدیک می سازند.

• روش ریشه دوزی به روش مغزی نوع اول در قالی لول: سر نخی که سوزن دارد را به میخی که روبروی قالی نصب شده گره زده می شود. سوزن را وارد اولین ردیف گره ها کرده و از چند رج بالاتر بعد از عبور از ÷ودها و گره ها آن را خارج می کنند. سپس، به صورت مورب داخل ردیف کناری نموده و پس از عبور از گره های ردیف دوم آن را از لبه قالی خارج می سازند. سپس سوزن را به دور میخ عبور می دهند و وارد ردیف سوم می سازند. بهتر است، یکی از چله ها را از قالی خارج کرد تا چله ها جایگزین تارها می شود، قالی باد نکند و آن قسمت ارزقالی سفت نشود.
• روش آماده نمودن نخ برای مغزی نوع اول در قالی تخت و نیم لول: ابتدا نخ مخصوص چله را سوزن می کنند و به شیوه ای که گفته شد، اگر قالی 35 رج باشد از نخ چله 45 رج استفاده می کنند (البته به صورت یک لا) و دو سر نخ را به هم نزدیک نمی گردد، بلکه یک سر نخ بلندتر از سر نخ دیگر است.
• روش ریشه دوزی به روش مغزی نوع اول در قالی تخت و نیم لول: سر نخی که سوزن دارد به میخی که رو به روی قالی نصب شده گره زده می شود و سوزن وارد اولین ردیف گره ها می گردد. سوزن را از چند رج بالاتر، ÷س از عبور از پودها و گره ها خارج کرده و به صورت مورب وارد ردیف کناری می کنند. سپس سوزن را در امتداد گره ها عبور داده و از لبه قالی خارج می کنند و دوباره نخ چله به دور میخ گردانده و وارد ردیف سوم که گره دوم است می گردد.
• ریشه دوزی قالی به روش مغزی نوع دوم
• روش آماده نمودن نخ چله برای مغزی نوع دوم: نخست، نخ چله را، مثلاً اگر قالی 20 رج باشد از نخ چله 60 رج استفاده می کنند. در این صورت نخ چله 60 رج را داخل سوزن نموده آن را به صورت S  و Z می تابند تا نخ به دست آمده به صورت نخ 30 رج شود. از طرفی دیگر، باید حتماً نخ چله یک مقدار از نخ قالی نازک تر باشد. از همین نخ، به عنوان نخ چله مغزی استفاده میشود.
• ریشه دوزی در قالی لول به روش مغزی نوع دوم: ابتدا قالی را به صورت معمول آماده می کنند و سر نخی را که در داخل سوزن تابیده شده است، به میخ رو به روی قالی گره زده و یکی از چله های قالی را با درفش درآورده و با قیچی آن را بریده و به جای آن سوزن را داخل گره ها می کنند و چند رج پایین تر سوزن را از قالی خارج می سازند. پس از آن، از همانمحل درآوردن سوزن، سوزن را داخل قالی می کنند  در همان ابتدای تار کشیده شده قبلی سوزن را حرکت داده و از لبه قالی از همان گره اول خارج می سازند. سپس، دور میخ عبور داده و وارد گره کناری می سازند و تمامی عملکرد تارکشی اول را در قسمت های مورد نیازبرای ریشه دوزی اعمال می کنند.
• روش کار ریشه دوزی در قالی نیم لول و تخت به روش مغزی نوع دوم: پس از آماده کردن قالی، ابتدا سر نخی که در داخل سوزن است را به میخ رو به روی قالی گره زده و در داخل تار و ردیف گره ها کرده و در امتداد گره ها حرکت داده، چند رج پایین تر از قالی خارج ساخته و به صورت مورب وارد ردیف کناری و تار دور می سازند و همچنین آن را به صورت مستقیم عبور داده و از سر قالی خارج و به دور میخ چرخانده و وارد ردیف سوم می کنند. نکات مهمی که باید به آن توجه داشت عبارتند از:
• مغزی نوع دوم بیشتر در قالیهای لول باف مورد استفاده قرار می گیرد. در کل، به ندرت از این روش استفاده می شود.
• چنانچه نخ چله در داخل سوزن نرود، از این روش استفاده می کنند. زیرا همان طور که قبلاً گفته شده، نخ چله 60 رج را بعد از تابیدن برای قالی 20 رج مورد استفاده قرار می دهند. در تمام موارد بالا بعد از ریشه دوانی قالی، قالی را از تخته شیب دار درآورده و آن را بر روی کارگاه نصب می کنند و عملیات گلیم بافی را روی آن انجام می دهند.
• بهتر است، هنگام دخول سوزن در گره ها، تار پاره شده را از قالی در آوریم.(شکل شماره 15)

 

 

• ریشه دوزی به روش متصل:در این نوع ریشه های قالی را از ته بریده و چله با رجشمار مناسب انتخاب نموده و با سوزن مطابق شکل به قالی متصل می کنند.
• طریقه اتصال قالی بر روی کارگاه یا چهار چوب: برای این کار قالی را از پشت بر روی کارگاه با میخ نصب و ریشه ها را بر روی میخهایی که در بالای کارگاه نصب می کنند، قرار داده و محکم می سازند. به طوری که ریشه ها شل نباشند. سپس، چوبی را به عنوان چوب هاف بین چله زیر و رو قرار داده و بر مبنای اینکه گلیم بافی به صورت کرباسبافی یا فارسی باشد یا گلیم باف به صورت ترکی و یا یک پود کلفت و نازک باشد، آن را بافته و از کارگاه درآورده و سر آن را زنجیره می زنند. البته، می توان همان گونه که ریشه ها به کارگاه متصل است زنجیره بافی کرد و بعد سر آن را دو گره زد.
• زنجیره
• بعد از گلیم بافی می توان تارها را 2 یا 4 دانه با هم گرفت و روی آن را زنجیره زد.وسایل لازم عبارتند از: قلاب بافت (چاقوی بافت) و نخ پوک یا کم تاب . قالی را از رو بر روی زمین نهاده و روی قالی می نشینند، از سمت چپ تارها را 2 تا 2 گرفته و از طرفی نخ پوک را یک بار به تار اول پیچیده و نخ پوک را به صورت U افقی بر روی دو تار نخ قرار می دهند. سپس، قلاب را از قسمت منحنی وارودوار نخ پوک داخل نموده، سر نخ را گرفته و از پشت دو تار سر نخ را به بیرون از حالت منحنی و دور از نخ می کشند .
• روش زنجیره زنی ریشه ها در مرمت قالی

سوف بافی

بعد از آن که گلیم بافی بر روی ریشه انجام شد، سر آن را زنجیره زده و می توان قالی را از کارگاه باز و بر روی زمین پهن کرد. پس از آن می توان دو سوزن شیرازه را با دو خامه رنگی نخ کرده و سوف را یا در بالا و یا در وسط و یا در پایین گلیم باف انجام می دهند. وسایل مورد نیاز عبارتند از:

• دو سوزن
• دو شیرازه
• دو خامه رنگی

همان طور که گفته شد سوزنهای شیرازه را با خامه های رنگی نخ می کنند و یکی از دو سوزن را از اولین رج گلیم باف سمت چپ یا سمت راست وارد کرده و سوزن دیگر را از زیر گلیم باف از همان محلی که سوزن اول از زیر خارج شده است، داخل می کنیم و دو ریشه جلوتر از سوزنهایی که از روی گلیم درآمده وارد گلیم ساخته و سوزنی که از زیر گلیم درآمده از همان محل سوزن اول این سوزن را داخل می سازند. این حالت یک در میان به صورت بخیه تا انتها ادامه می یابد.لازم است، نخهای متضاد رنگی باشند تا جلوه بیشتری داشته باشند.

• ریشه دوزی به صورت گلیم آماده: این نوع گلیم به صورت متری و آماده در بازار به فروش می رسد؛ اما در بعضی موارد امکان دسترسی به آن نیست. به این سبب، شیوه تهیه این نوع گلیم تشریح می شود. از گلیم آماده برای سرعت عمل و سهولت در ریشه دوانی استفاده می گردد. وسایل تهیه گلیم آماده عبارتند از: 1- چکش 2- تعدادی میخ 3- نخ چله متناسب با رجشمار قالی . شیوه آماده سازی گلیم به این صورت است که هشت عدد میخ را 4 تا 4 تا رو به روی هم با فاصله ای به اندازه عرض قالی یا اندکی بیشتر با چکش بر روی زمین تعبیه و می کوبند. سپس، نخ چله را به اولین میخ 4 تا بالایی و اولین میخ 4 تای پایینی گره زده و چله را به دور اولین میخ روبه رویی می گردانند و از همان جا چله را در راستای چله اول حرکت داده و به دور میخ دوم می چرخانند .این عمل را تا میخ چهارم ادامه داده و به سر میخ 4 گره می زنند. سپس، روبه روی این تارهای دوانیده شده با فاصله ای که قرار است به بلندی طول ریشه باشد، از سمت چپ در راستای 4 میخ سمت چپ میخی تعبیه کرده و سر چله را به این میخ وصل و آن را به صورت موازی تا نزدیک تارها می آورند. سپس آن را یک در میان از لا به لای تارها عبور داده، وقتی که به آخرین شد، عکس رد کردن تار در ردیف اول یک در میان داده و دوباره دور میخ اول چرخانده و این کار تا پایان ادامه داده می شود. لازم به یادآوری است که، اگر رجشمار قالی در 7 سانتیمتر تعیین شده باشد، باید تعداد تارها را در 7 سانتیمتر تنیده و بر مبنای رجشمار قالی چله را دواند. به فرض، اگر قالی 30 رج باشد، 60 تار زیر و رو در 7 سانتیمترتنیده شده و بیشتر یا کم تر از این تعداد نباشد. اگر تارهای قالی در 5/6 سانتیمتر کشیده شده است، چله های این گلیم نیز در این محدوده باید تنیده شود.
  • طریقه اتصال گلیم آماده: بعد از تهیه گلیم آن را از میخها جدا و بعد سوزن را مطابق رجشمار قالی با نخ چله کاشان نخ و به صورت حروف S  و Z می تابانند. سپس، سوزن را در داخل ردیف گره های قالی و چند رج پایین تر وارد ساخته و در امتداد تار حرکت داده و از لبه قالی خارج می کنند. در ادامه، گلیم آماده را در لبه قالی گذاشته، نخ سوزن شده را به دور اولین لبه گلیم آماده پیچیده و به داخل رج کناری فرستاده می شود و کار مطابق شکل 16 ادامه می یابد.
• نوع دوم سوف در قالی : وسایل مورد نیاز2 رشته نخ با رنگهای گوناگون و چاقوی بافت است.همان طور که قالی به کارگاه نصب است می توان دو رشته نخ با رنگهای متفاوت انتخاب کرد و یکی از این دو رشته نخ رنگی را از لابه لای دسته های 3 تایی تار با کمک قلاب بافت حرکت داده و نخ دیگر رنگی را یکی در میان به فاصله 3 تار 3 تار عکس رد شدن رشته قبلی، رد کرد، بهتر است، بعد از این کار سر ریشه را زنجیره زده و بعد دو گره زده شود و نخهای رنگی از تارها بیرون بیاید (شکل شماره 17). لازم به یادآوری است که این نوع سوف را دندان موشی یا زنجیره دو رنگ نیز می گویند.

 

سوف بافی نوع دوم (دندان موشی) در مرمت قالی

 بید خوردگی

ممکن است بید خوردگی از روی قالی، زیر قالی و پشت یا از هر دو طرف آن باشد. به طوری که، تارها از رو یا زیر مشخص و گره و پرز قالی از بین رفته باشد. اگر قالی با ارزش و نفیس باشد، بالاخص قالیهای موزه ای، نباید تمام پرزهای باقیمانده از بید خوردگی را از قالی در آورد؛ بلکه همچنان بر حسب اینکه بید خوردگی از روی قالی است یا پشت آنها را مرتب کرد؛ ولی در قالیهای معمولی چه بید خوردگی از رو یا از زیر باشد، ابتدا خامه را با قلاب از قالی در آورده، محوطه بید خورده را از پرز قالی تمیز و کار مرمت را انجام می دهند.

• ترمیم بید خوردگی در قالیهای معمولی و متداول خانگی

وسایل:

• قلاب پشت
• خامه های مناسب قالی از لحاظ رنگ و جنس (برای تعمیر قالی از پشت)
• قلاب رو یا قلاب خواب مشهد
• خامه های مناسب قالی از لحاظ رنگ و جنس (برای تعمیر قالی از رو).

ترمیم قالی با قلاب پشت: پس از تمیز کردن قسمت بید خورده، قالی را از پشت بر روی زمین پهن و زیر قمت بید خورده ظرف گردی مثل کاسه قرار می دهند تا سر قلاب پشت به راحتی حرکت کند. سپس، خامه ای که مناسب با نقشه آن قسمت از قالی است و مقدار یاز نخ خامه خود قالی نازک تر است انتخاب و مورد استفاده قرار می دهند. به طور مثال اگر خامه قالی 5 دولا است از خامه 7 دولا استفاده می شود یا زا خامه ای که به ضخامت خامه ساییده شده قالی است، استفاده می شود. اگر قالی به صورت 4/1  نقشه می باشد. براساس واگیره و قرینه قالی بر روی قسمت مرمت نقشه خوانی می شود. اگر قالی متقارن نیست و نقشه سرتاسری است، رفوگر باید طرحی مناسب با آن نقشه، گل قالی بر روی کاغذ پیاده کند. رفوگر باید در آن صورت مطابق گل قالی عمل مرمت را انجام دهد؛ چه به صورت بافت، چه به صورت قلاب پشت و رو که آن نیز نوعی بافت است رفوگر باید خامه را به صورت دولا بر روی نوک قلاب به پشت قرار داده، از پشت قالی یعنی از کنار یک تار که قبلاً گره بر روی آن سوار بوده فرو ببرد و یا پرز یا خامه ای را که از روی فرش بیرون می آید و قلاب پشت را از خامه رها کرده و از قالی درآورده سپس، دوباره خامه را دولا کرده و با نوک قلاب داخل طرف دیگر تار می کنند. این کار را گره به گره و رج به رج مطابق رنگ و نقشه خود فرش انجام می دهند تا کاملاً منطقه بید خورده پر شود. این نوع گره که توسط قلاب پشت بر روی قالی ایجاد می شود  به شکل U است، که به آن گره یو (U) نيز می گویند. پس از پهن کردن قالی روی زمین و چیدن پرزهای آن، روی آن کیله می کشند. اگر لازم باشد، با چکش روی آن می کوبند و بافندک کز می دهند سپس، روی آن پارچه سفیدی گذارده و با اتو ذغالی روی آن می کشند. میزان موگیری با قیچی باید باشد که پرز قسمت رفو هم سطح قمتهای دیگر قالی باشد .

 

مراحل ترمیم قالی با قلاب پشت
ترمیم قالی با قلاب رو: پس از تمیز کردن قالی از پرزهای بید خورده، قالی از روبروی  زمین پهن کرده و خامه ایی ضخامت خامه پا خورده قالی یا اندکی نازک تر از آن انتخاب و مطابق با نقشه عمل مرمت را انجام می دهند. قلاب رو یا خواب مشهدي را از روی قالی از کنار اولین تار که پرز آن  از بین رفته و قبلاً پرز روی آن سوار بوده در فرش فرو برده و از پشت در آورده، نخ دولا یا خامه دولا را از پرز جدا کرده و وارد طرف دیگر تار می کنند. سس آن را از پشت درآورده، خامه را گرفته و از رو در آورده این کار را خانه به خانه و رج به رج به انجام می رسانند.  پس از خاتمه این کار، تمامی عملیات قلاب پشت را که شامل موچینی، کیله کشی، اتو کردن و کز دادن است، اعمال می کنند  .

 

ترمیم قالی با قلاب رو

عمل قلاب رو همانند قلاب پشت است، فقط نحوه انجام آن تفاوت دارد. هر دو آنها نقش  پر کردن قالی به صورت یو (U) را دارند. هر دو قلاب وقتی مورد استفاده قرار می گيرند كه قسمت ترميم بسيار كوچك و به حد يك سکه 2 ریالی باشد. مانند: سوختگی قالی با آتش سیگار یا بید خوردگی در حد کم. در غیر این صورت، مخصوصاً بسیار نفیس همان طور که گفته شد در این نوع قالیها تا حد امکان پرزها را در نمی آورند.

• بید خوردگی از روی فرش

چنانچه قسمت روی قالی بر اثر بید خوردگی یا ساییدگی از بین رفته باشد، به صورت زیر ترمیم می شود:

وسایل لازم :

• قلاب خواب مشهد یا قلاب بافت
• خامه

قلاب پشت یا قلاب خواب مشهد را از زیر تار رد کرده و خامه مناسب با قالی را به صورت دولا توسط چنگک قلاب از زیر تار رد نموده و پس از آن دو سر خامه را از وسط خامه دولا شده در می آورد. (شکل شماره 20)

 

ترمیم بید خوردگی روی فرش با قلاب خواب مشهد

 

روش دیگر به این صورت است که دو تار را به صورت گره ترکی یا فارسی گره می زنند .

 

• مرمت بید خوردگی از پشت فرش
  • وسایل مورد نیاز: سوزن و خامه مناسب برای قالی.

قالی را از پشت روی زمین پهن می کنند. سوزنی را که چله ها را پاره نکند، با خامه همرنگ و مناسب قالی انتخاب کرده و به صورت حالتی از گره دوخت می زنند.

آسیب دیدگی و سائیدگی قالی از پشت (در قالیهای کف ساده)

هنگامی که خامه همرنگ قالی پیدا نشده و یا در دسترس نباشد و از طرفی قالی  از رو پرز داشته و از پشت سائیده داشته باشد و اگر بخواهند پرز را در آورده و گره با خامه نسبتاً همرنگ بزنند، از قسمت مرمت شده کاملاً مشخص باشد، به ناچار برای نشان دادن ظاهر قالی – بدون آنکه پرز را در آورند – در پشت قالی حالتی از گره را نشان می دهند.

• وسایل مورد نیاز عبارتند از:
  • سوزن
  • خامه همرنگ و یا تا حدودی همرنگ با قالی
  • بطری
• طریقه عمل: قالی را از پشت بر روی زمین پهن نموده، زیر قسمت مورد نظر برای مرمت، بطری می گذارند (علت قرار دادن  سهولت حرکت سوزن می باشد). سپس سوزن را نخ  نموده و از گوشت قالی حرکت داده و زیر اولین تار می برند و از آن جا خارج ساخته و تار را دور زده  و از زیر همان تار و تار بعدی حرکت داده و سوزن را در می آورند. مجدداً سوزن را از روی تار دوم حرکت داده و از زیر تار دوم و سوم عبور داده و خارج می کنند و در ادامه، این کار را تا انتها انجام می دهند . قبل از انجام تارکشی و پود کشی ابتدا باید اطراف قسمت سوراخ را برید.
• ترمیم پارگی وسیع و کوچک
• فرشی که به سبب آسیب یا آبدیدگی و یا سوختگی قسمتی از آن پاره شده باشد، نیاز به تعمیر اساسی دارد؛ برای این کار، نخست باید فرش را آماده کرد.
• شیوه آماده سازی فرش: فرش را از پشت بر روی زمین پهن کرده و از آنجا که قسمت سوراخ شده فرم خاصی ندارد، آن را بر مبنای نوع سوراخ با قیچی بریده به صورت مربع یا مستطیل در می آورند. پس از آن به تارکشی و پود کشی می پردازند .
• طریقه عمل : قالی را از پشت بر روی زمین پهن نموده  با چاقو یا تیغ موکت بری و یا قیچی اطراف قسمت مرمتی را می برند.

چله کشی (تار کشی) پارگیهای وسیع      

تار کشی قالی به روش بطلمه در قالی تخت

این روش وقتی استفاده می شود که سوزن در قالی فرو نرود و یا به دلیل کلفت چله نتوان آن را داخل سوزن کرد. اگر چله یا سوزن کلفت داخل قایل شود، قالی را پاره و از هم باز می کند. لازم است گفته شود که نخ بطلمه حکم رابط بین قالی و چله در حال کشیده شدن را داراست.

• وسایل مورد نیاز عبارتند از:
• سوزن به همراه نخ چله کشان مطابق با جدول شماره 1 و قالی به صورت تابیده و آماده به عنوان نخ بطلمه 2 عدد
• انبردست دم باریک
• درفش
• تخته شیب دار
• نخ چله مناسب با چله پا خورده و نازک شده قالی
• چکش
• طریقه تارکشی به روش بطلمه در قالی تخت و نیم لول : ابتدا قالی را به پشت زمین پهن کرده و تخته شیب دار را زیر قسمت سوراخ شده قالی قرار داده و4 طرف سوراخ را با میخ بر روی تخته شیب دار به صورت صاف و کشیده از هر طرف محکم می کنند. سپس، نزدیک اولین ردیفی که در نظر است تارکشی شود، به فاصله 5 سانتی متر از سوراخ به صورت عمودی میخی تعبیه کرده و سر چله را به آن گره می زنند و از طرفی سوزن همراه با نخ بطلمه را از یک ردیف قبل از سوراخ در قسمت سمت چپ، چند رج پایین تر از ردیف اول قبل از سوراخ وارد قالی می کنند و آن را در امتداد تارها حرکت نمی دهند و از رج قبل از سوراخ (از پایین) ان را در می آورند و نخ چله را که به دور میخ گره زده شده، کنار آن قرار داده و نخ بطلمه را به دور چله می پیچند و جاییفرو می کنند که سوزن از آن جا درامده است و سوزن را در چند رج قالی حرکت می دهند. سپس، سوزن را خارج و به صورت مورب وارد ردیف کناری کرده و در امتداد تار دوم سوزن را حرکت داده و دوباره از یک رج مانده به لبه قالی (از پایین) آن را خارج می کنند. از طرفی درست در بالای سوراخ یک ردیف مانده به سوراخ در قسمت سمت چپ در همین  راستای گره های پایین، سوزن دیگری که با نخ همراه است، از چند رج بالاتر داخل قالی کرده در امتداد تار حرکت کرده و از یک رج مانده به لبه سوراخ از ردیف سمت چپ سوزن را خارج می کنند. سپس، چله را در راستای تار اول که خود قالی دارد، قرار داده و سوزن بالا را به دور آن پیچانده و  سوزن را وارد ردیف کناری کرده، این کار را تا انتها اامه می دهند .

 

 

 

• طریقه تارکشی به روش بطلمه در قالی تخت و نیم لول: شیوه آماده کردن قالی و وسایل مورد نیاز در تارکشی قالی لول، مانند قالی تخت و نیم لول است. روش کاربه این صورت است که ابتدا نزدیک اولین ردیفی که در نظر است تارکشی شود به فاصله 5 سانتیمتر از سوراخ روی فرش، میخی به صورت عمودی تعبیه می کنند و سر چله را به آن گره زده از طرفی سوزن همراه با نخ بطلمه را از یک ردیف قبل از سوراخ وار قالی کرده و در امتداد تارها حرکت می دهند، سپس، یک رج قبل از سوراخ (در پایین) آن را درآورده و نخ چله ای را که به دور میخ گره زده شده است، کنار نخ بطلمه می آورند. یعنی، مکانی که نخ بطلمه را از قالی بیرون آورده تا نخ بطلمه را به دور چله گردانده و وارد همان جایی کرد که سوزن در آمده است. آن را باید چند رج پایین تر از قالی درآورد و دوباره از همان جایی که سوزن درآمده داخل قالی کرد. همچنین آن را باید در امتداد تار حرکت داده و از یک رج مانده به لبه قالی (از پایین) خارج کرد. از طرفی درست در بالای سوراخ، یک ردیف قبل از سوراخ در قسمت چپ در راستای گره های پایین، سوزن دیگری که با نخ بطلمه همراه است از چند رج بالاتر داخل قالی کرده، در امتداد تار حرکت داده و از یک رج مانده به لبه سوراخ از ردیف سمت چپ سوزن را خارج نموده و پس از آن، چله را در راستای تار اول که خود قالی دارد و نخ بطلمه بالایی را به دور آن پیچانده و سوزن را از همان جایی که بیرون آورده شد داخل قالی کرد و در همان ردیف حرکت و چند رج بالاتر درآورد. در ادامه، سوزن را از همان محلی که درآمده وارد قالی و به صورت مورب وارد رج کناری کرد. در امتداد تار کناری حرکت داده و لبه قالی را از یک رج مانده به بعد قالی در محل سوراخ درآورد. سپس، چله را به موازات تار اول به سمت چپ پایین لبه سوراخ کشیده و نخ بطلمه به دور آن پیچیده و وارد ردیف بغلی می کنند. درهر ردیف باید دو تار تنیده شود که نقش تار زیر و رو را ایفا می کند.

 

 

 

تار کشی قالی به روش مغزی نوع اول

 این نوع تارکشی بیشتر در قالیهای بیشتر در قالیهایی با رجشمار 30 تا 0 رج و به ندرت 45 رج صورت می گیرد. به طور کلی این روش در قالیهایی مورد استفاده است که وقتی چله داخل قالی می شود قالی را پاره و از هم متلاشی نکند.

وسایل مورد نیاز:

• تخته شیب دار
• چکش
• میخ
• سوزن
• نخ چله یک مقدار نازک تر از چله قالی
• تارکشی قالی به روش مغزی نوع اول در قالی تخت و نیم لول: آماده نمودن قالی در مغزی نوع اول مانند تارکشی به روش بطلمه است. روش کار به این صورت است که ابتدا سوزن را با نخ چله مناسب یک لا (یک سر نخ بلند و سر دیگر کوتاه) همراه نموده و از یک ردیف قبل زا سوراخ در قسمت سمت چپ و چند رج پایین تر از ردیف اول قبل از سوراخ وارد قالی می کنند. در ادامه کار، در امتداد تارها حرکت داده یک رج قبل از سوراخ (از پایین) آن را درآورده و روی تار قبلی نخ چله مغزی را گذرانده و از یک رج بعد تر از سوراخ در بالای سوراخ در راستا و ادامه تار سون را داخل اامه همان رج می کنند و چند رج بالاتر از آن خارج می سازند. سپس از محل خارج شده دوباره داخل نموده و به صورت مورب وارد رج قبلی می کنند و به دنبال آن، در امتداد تار حرکت داده و از یک رج مانده به سوراخ در بالا از اولین تار بریده شده درآورده و سوزن را داخل یک رج بعد از سوراخ داخل ادامه اولین تار پاره کرده تا انتها ادامه می یابد.
• تارکشی قالی به روش مغزی نوع اول در قالی لول: ابتدا سوزن را با نخ چله مناسب نخ کرده و دو سر نخ آزاد را کنار هم گذارده و گره زده می شود و از یک ردیف قبل ار سوراخ در قسمت چپ و چند رج پایین تر از ردیف اول قبلی از سوراخ وارد قالی کرده و در امتداد تارها حرکت داده و یک رج قبل از سوراخ (از پایین) آن را در می آورند. پس از آن، سوزن را داخل یک رج بعد در بالای سوراخ کرده و چند رج بالاتر از آن خارج می کنند و سپس از همان محل خارج شده داخل نموده و به صورت مورب وارد رج کناری کرده و این عمل تا انتها ادامه پیدا می کند. لازم به یادآوری است، بهتر است پیش از ورود و خروج چله جدید، تار قالی را با درفش از قالی در آورده و بعد از آن چله دولا که نقش تار زیر و رو را دارد جایگزین کرد.

تارکشی قالی به روش مغزی دوم

 آماده کرده چله در این روش، همانند آماده نمودن چله در ریشه دوزی به روش مغزی نوع دوم می باشد.

وسایل مورد نیاز عبارتند از:

• تخته شیب دار یا بطری شیشه ای
• چکش
• میخ
• سوزن متناسب با نخ و قالی
• نخ چله که از 2/1 نخ چله قالی نازکتر باشد. در این خصوص، اگر به طور فرضی قالی مورد رفو 25 رج باشد، نخ چله مورد استفاده باید 60 رج شود تا هنگام استفاده، جهت تاب آن به صورت حرف انگلیسی S و Z بوده و نخ چله حاصله 30 رج شود و از نظر عددی نصف و از نظر ضخامت کلفت و دو برابر نخ 60 رج می شود. با توجه به اینکه این نخ قالی مقداری نازکتر است، بنابریان نخ چله حاصله 30 رج و نخ چله قالی 20 رج خواهد بود. علت استفاده از روش مغزی نوع دوم به دلیل نرفتن نخ چله در سوزن و به جهت کلفتی نخ چله است.
• روش تارکشی قالی به روش مغزی نوع دوم (در قالی تخت و نیم لول): در این روش، قالی را از پشت بر روی میز و یا زمین پهن کرده و قسمت سوراخ شده را روی بطری قرار می دهند تا با حرکت بطری، سوزن را با دمباریک به راحتی داخل قالی حرکت دهند. سپس سوزن همراه با نخ مناسب را به روش مغزی نوع اول در قالی تخت و نیم لول حرکت می دهند.
• روش تارکشی قالی به روش مغزی نوع دوم (در قالی لول) : ابتدا قالی را از پشت بر روی زمین پهن می کنند و گره ها و چله های پاره را بریده و تمیز می کنند و در زیر قالی، در قسمت سوراخ شده آن، یک بطری شیشه ای قرار می دهند سپس سوزن آماده شده را یک ردیف قبل زا سوراخ در قسمت چپ و چند ردیف پایین تر از ردیف اول، قبل از سوراخ وارد قالی می کنند و در امتداد تارها حرکت می دهند و یک رج قبل از سوراخ (از پایین) آن را خارج می کنند و نخ چله مغزی را روی تار، یک رج بعد از سوراخ در راستا و ادامه تار پاره شده سوزن را داخل فرش – در ادامه همان رج – نموده و چند رج بالاتر خارج می کنند . سپس سوزن را از همان محل خارج شده، دوباره داخل قالی نموده و در امتداد چله حرکت می دهند و همچون دفعه قبل از قالی خارج می کنند. به عبارت دیگر از یک رج قبل تر از سوراخ، مقداری از نخ چله، به اندازه نخ چله قبلی روی سوراخ گذارده و سوزن را داخل یک رج بعدتر از سوراخ، در امتداد همان تار بریده شده نموده و چند رج پایین تر از قالی خارج می کنند و سپس مجدداً از همان محل، سوزن را داخل قالی نموده و به صورت مورب وارد رج کناری می کنند و به همان ترتیب ردیف قبل، کار را در این ردیف نیز انجام می دهند .

 

 

 

• چند نکته:
  • در قالی لول، در هر ردیف از رجها، یک رفت و برگشت وجود دارد.
  • روش تارکشی به صورت مغزی نوع دوم، بیشتر در قالی تخت و نیم لول انجام میشود.
  • این نوع تارکشی هنگامی انجام می گیرد که نخ چله به ضخامت چله قالی در دسترس نباشد و یا اینکه نخ چله متناسب با قالیهای ضخیم داخل سوزن نمی رود.
  • برای حرکت دادن سوزن در داخل قالی باید قسمت سوراخ شده را به صورت شیب دار بر روی بطری قرار دارد؛ تا سوزن به راحتی داخل قالی شده و از آن خارج شود.
  • نکته مهم در خصوص هر 3 نوع تارکشی آنست که میزان شل بودن و یا سفتی هر تار کشیده در هنگام مرمت، باید متناسب با تار اصلی قالی باشد. برای راحتی کار، یکی از تارهای کناری سوراخ قالی را در می آورند و به همان اندازه تارهای کشیده شده توسط سوزن را از نظر شل بودن و یا سفت بودن کنترل می کنند.

پود کشی پارگیهای وسیع

• پود کشی در قالی تخت

• وسایل مورد نیاز:
  • نخ پود
  • سوزن پودکشی
  • دمباریک
  • تخته شیب دار
  • میخ
  • چکش
  • درفش

همانطور که قبلاً در تارکشی قالیها گفته شد، قالی را از قسمت سوراخ بر روی تخته شیب دار از 4 طرف با میخ صاف و کشیده محکم می کنند. نخ پود مناسب با قالی که تا حدی نازک تر از پود قالی است را داخل سوزن مناسب با رجشمار می کنند، بعد از اولین پودی که قرار است کشیده شود چند رج قبل از اولین تار داخل پود قالی بین دو تار کرده و در امتداد پود حرکت داده و درست از کنار اولین تار کشیده شده درآورده و از آن یکی در میان، عکس پود رج قبل سوزن را رد می کنند. پس از رد کردن آخرین تار، سوزن را دوباره وارد قالی ساخته در امتداد پود حرکت داده و بعد از چند رج از قالی خارج نموده و دوباره از همان محل خارج شده، داخل قالی کرده و به صورت مورب وارد رج بعد ساخته و عمل رج قبل را ادامه می دهند .

 

• پود کشی در قالی تخت (نوع سوم): در این نوع پود کشی از کناره ها مقداری پرداز خود قالی را کنار گذارده و هنگام پود دادن دنباله پود کمکی در داخل تارها و پودهای کناری خود فرش می دود و باز در هر رج همان حالت ورود و خروج به صورت زیگزاگ است.

• پود کشی در قالی نیم لول: ابتدا قالی را مطابق آنچه که قبلاً گفته شد آماده می سازند.

• وسایل مورد نیاز:
  • سوزن پود کشی
  • دمباریک
  • نخ پود

دو نخ پودی که مناسب با قایل است داخل دو سوزن کرده و از اولین پودی که قرار است کشیده شود، چند رج قبل تر از اولین تار داخل پود قالی، یعنی بین دو رج قالی کرده و در امتداد پود حرکت داده و درست از کنار اولین تار کشیده شده درآورده و یکی در میان عکس پود رج قبل سوزن را عبور می دهند. پس از رد نمودن آخرین تار، دوباره آن را وارد قالی کرده و در امتداد پود حرکت داده و بعد از چند رج از قالی خارج می کنند. سپس سوزن را درباره از همان محل خارج شده، وارد قالی کرده و به صورت مورب وارد رج می کنند. سوزن دیگر را نیز در همان ردیف از قالی مطابق پود کشی اول داخل کرده و قبل تر از اولین تار داخل پود قالی، یعنی بین دو رج قالی کرده در امتداد پود حرکت دادع و درست از کنار اولین تار کشیده شده در می آورند و عکس یک در میان پود قبلی، سزن را وارد نموده و پس از رد نمودن از آخرین تار دوباره وارد قالی می کنند و در امتداد پود حرکت داده و چند رج بعد از قالی در می آورند و از همان محل که سوزن را در می آورند، داخل قالی کرده و به صورت مورب وارد رج بعد می کنند. این عمل تا انتها انجام داده می شود.

• پود کشی در قالی لول: وسایل مورد نیازعبارتند از:

• نخ پود کلفت
• نخ پود نازک
• سوزن پود کلفت و نازک
• بطری شیشه (استوانه ای)
• درفش

ابتدا قالی را از تخته شیب دار باز کرده و عمل پودکشی را انجام می دهند. قالی را از پشت بر روی زمین پهن می کنند و نخ پود را داخل سوزن کرده و فقط کمی به صورت حروف انگلیسی S يا Z می تابند. (البته ضخامت نخ پود باید یک مقدار نازک تر از رجشمار پود قالی باشد). از اولین رجی که قرار است پود داده شود، سوزن را در داخل پود کلفت قالی کرده و در امتداد پود حرکت داده و چند رج جلوتر در می آورند. سپس آن را تا حدی که سر نخ پود کلفت (کم تاب) به حد عرض قسمت سوراخی که در حال مرمت است برسد می کشند و دوباره سوزن را از همان محل خروج، داخل قالی کرده و به صورت مورب وارد پود بعدی نموده و از کنار تار در آورده و دوباره سوزن را از قالی خارج کرده و بقدری سوزن را می کشند که نخ پود مانده در قسمت سوراخ به حد عرض آن باشد. این کار تا انتها انجام داده می شود و طرف دیگر سوراخ نیز، به این صورت پود کشی می شود. این روش پود کشی را «پود کشی متصل» می گویند.

 

 

• یادآوری: در تمامی تارکشیها ورود و خروج سوزن نباید در طول کار در کناره های قالی از یک رج مشخص صورت گیرد. زیرا، قسمت رفو شده مشخص می گردد و باید ورود و خروج سوزن را در اطراف قایل رعایت کرد. کار درفش این است که اگر قالی درهنگام تارکشی و پود کشی تار یا پود به صورت سفیدک از گره ها بیرون بزند، با درفش آن را در گره ها و یا پودها و تارها محو و گره های قالی را جا به جا کرد.

 

 

 

 

در پودکشی قالی ها به صورت متصل طریقه ورود و خروج مطابق شکل زير است :

 

 

 

 

• پود کشی منفصل: این روش بیشتر در قالیهای لول باف صورت می گیرد.

وسایل مورد نیاز:

• نخ پود کلفت که مقدار ینازکتر از پود کلفت قالی باشد
• نخ پود نازک
• سوزن پود کلفت و نازک متناسب با پود و رجشمار قالی
• انبردست دم باریک
• بطری (شیشیه استوانه ای شکل)
• درفش

طریق پود کشی منفصل در قالی لول: ابتدا، نخ پود را که داخل سوزن شده است – در قسمت پائین – از گوشه سمت چپ سوراخ از سر اولین پود پاره شده داخل قالی نموده، در امتداد پودها بین دو رج گره ها حرکت داده می شود. سپس چند رج جلوتر آن را از قالی خارج نموده و تا حدی سوزن و نخ پود را می کشند تا دنباله نخ پود به اندازه عرض قسمت پارگی کنار گذاشته شود. آنگاه دوباره سوزن را از همان محل خارج شده، مجدداً داخل قالی نموده و به صورت مورب وارد رج بعدی می کنند و از سر پود کلفت پاره شده رج دوم – درست مماس با اولین تار کشیده شده – از قالی خارج کرده و پود کلفت را به اندازه عرض قالی در اندازه یک رفت و برگشت قرار داده و وارد رج سوم می کنند. این کار را تا انتها انجام داده و طرف دیگر سوراخ را نیز به همین صورت پودکشی می کنند. شایان ذکر است که برای سهولت حرکت سوزن در قالی، می توان از بطری شیشه ای، با قرار دادن آن در زیر قالی – در قسمت رفو – استفاده نمود.

روش کار: ابتدا قسمت مورد نظر برای رفو را بر روی کارگاه نصب می کنند. در این مورد، باید هر چهار طرف قالی به طور محکم و صاف کشیده شده و سپس به وسیله میخ بر روی چهار چوب (کارگاه)  ثابت شود. سپس چهار طرف قالی را تمیز نموده، پودها و گره های اضافی را در آورده سر تارها تا نزدیک قسمت تارکشی بریده می شود. در شروع کار، ابتدا یک پود کلفت، – از سمت چپ و یا از سمت راست – قالی را که به صورت پود کشی منفصل کشیده شده است گرفته و از لا به لای  تارها همچون پود کلفت، از لابه لای تارها عبور می دهند. آنگاه بر روی آن، متناسب با گره قالی، گره می زنند و سپس پود کلفت رج دوم را گرفته، دوباره از لا به لای تارها عبور می دهند و این عمل تا انتها انجام داده می شود.

• تذکرات مهم

هنگام  پود کشی در قالی، به جای اینکه رج به رج در طرفین قسمت سوراخ شده پود کشیده شود، درگوشه سمت راست سوراخ و به صورت یک در میان پود کشی کرده و در گوشه سمت چپ، از رجهایی که در سمت راست پودکشی نشده است، پودکشی نمود.

بعد از نصب قالی بر روی کارگاه، می توان با چوب که حکم چوب هاف را دارد، موج یا زیگزاگ ایجاد نمود تا عمل عبور دادن پود کلفت ونازک به راحتی صورت گیرد.

اگر در طرفین قالی، پود کشی  به صورت رج به رج صورت گرفته است، می توان رجهای اضافی را با قیچی برید و یا می توان پودکشی را به صورت رج به رج انجام داده و هر پود را در هر رج از لا به لای تارها عبور داد. فقط باید به این نکته توجه داشت که اندازه پود را نازکتر در نظر گرفت که چنانچه یک پود از طرف راست و یک پود از طرف چپ روی هم قرار گرفتند، قالی بالا نزند. در این خصوص می توان گفت که در هر طرف، اندازه پود منفصل باید به اندازه نصف پودی که باید کشیده شود، باشد.

چنانچه پود کشی طرفین قالی به صورت رج به رج صورت گرفته و اندازه پود از نظر قطر مقداری نازکتر از خود قالی باشد، می توان پود را از سمت راست در لا به لای تارها حرکت داده و تا وسط قسمت سوراخ شده آورده شود و از سمت چپ نیز پود همان رج را از لا به لای تارها عبورداده و از وسط قسمت سوراخ شده – همان جائیکه پود منفصل راست در آمده – خارج نمود. پس از این عمل، پود اضافی را با قیچی چیده و پود نازک روی آن کشیده و گره زده می شود و دوباره پود سمت راست را لا به لای تارها حرکت می دهند و در این ردیف چند رج مانده به تار وسط، پود را در آورده و پود سمت چپ را نیز از لا به لای تارها حرکت داده و از همان تاری که پود منفصل سمت راست خارج شده است، در می آورند. این عمل به آن دلیل است که جا به جا نمودن محل خروج پود کلفت سمت راست و چپ در هر رج، از بالا زدگی در یک قسمت از محل رفو جلوگیری شود.

لازم به ذکر است که پود کشی در قالی تخت به صورت منفصل نیز دیده شده است. بخصوص در کوشه های قایل و یک طرف آن این نوع پود کشی انجام می گیرد.

• پارگی و از بین رفتن قسمتی از سر ریشه های فرش

وسایل مورد نیاز:

• سوزن
• نخ چله یا پود یا نخ دو گره
• کارگاه یا چارچوب به اندازه عرض قالی
• میخ یا پونز با توجه به ضخامت و جنس قالی

اگر، علاوه بر آسیب دیدگی ریشه ها، قسمتی از بالای نزدیک ریشه ها و قسمتی از خود قالی نیز آسیب دیده باشد باید ابتدا قالی را از پشت با میخ یا پونز به چارچوب نصب می کنند و ریشه های دو طرف را که تا حدودی بلند هستند، تک تک به تار گره زده و به میله ای که در بالای قالی تعبیه شده وصل می کنند و سپس قسمت سوراخ شده و آسیب دیده نزدیک ریشه را متناسب با نوع قالی ریشه دوزی کرده و آنگاه آن قسمت را گلیم بافی می کنند و سپس پودکشی در قسمت آسیب دیده را انجام داده و بعد از آن گره می زنند .

 

 

 

انواع گره

بعد از عمل تارکشی و پود کشی، باید بر مبنای نوع گره خود قالی، نسبت به گره زدن قالی اقدام نمود.

• گره ترکی (متقارن)
• گره ترکی راست (متقارن راست): اگر اول تار روی چوب هاف را گرفته و بعد بر روی دومین تار که در زیر هاف قرار دارد، عبور داده و گره ترکی زده شود، خواب قالی به سمت راست قرار می گیرد که در این صورت گره زده شده را گره ترکی متقارن راست می گویند.
• گره ترکی چپ (متقارن چپ): اگر اول تار زیر هاف را گرفته و بعد بر روی دومین تار که دو روی هاف قرار دارد، عبور داده و گره ترکی زده شود، خواب قالی به سمت چپ قرار می گیرد که در این صورت گره زده شده را گره ترکی متقارن چپ می گویند.

اگر قالی با گره ترکی متقارن راست بافته شده باشد، قسمت مرمتی باید به همان صورت گره زده شود و چنانچه قالی با گره متقارن چپ بافته شده باشد؛ در این حالت، مرمت قسمت آسیب دیده باید به همان صورت گره متقارن چپ انجام گیرد.

• گره فارسی (نامتقارن)
• گره فارسی راست (نامتقارن راست): اگر خامه از زیر تار، به سمت چپ حرکت کرده و به دور تار سمت راست پیچیده شود، این گره را گره نامتقارن راست می گویند. .

 

 

 

• گره فارسی چپ (نامتقارن چپ): چنانچه خامه از زیر تار سمت راست حرکت کرده و به دور تار سمت چپ پیچیده شود، این گره را گره نامتقارن چپ می گویند.   اگر قالی آسیب دیده دارای گره فارسی (نامتقارن) چپ باشد، باید حتماً در هنگام مرمت و گره زدن از گره فارسی (نامتقارن) چپ استفاده شود و بالعکس.

پودها

• پود در قالی لول

همان طور که قبلاً گفته شد، در قالی لول یک پود کلفت از زیر زیگزاگ یا موج و یک پود نازک از روی زیگزاگ به صورت شل رد می شود.

 

• پود در قالی نیم لول

همان طور که گفته شد، دو پود در حد متوسط دارد که یکی از زیر زیگزاگ رد می شود و دیگری از روی زیگزاگ عبور داده می شود.

 

 

• پود در قالی تخت

در این نوع قالی، یک پود کلفت و از روی زیگزاگ به صورت زیر و رو از تارها عبور می دهند.

 

 

 

• سه پود (بافت تک تاری)

سه پود درست از بین پودها عبور داده می شود .

 

 

 

• سه پود جفتی بافی

 

 

 

همان پود قالی های لول است .طریقه رد شدن پود کلفت و نازک در قالی لول و نازک در قالی لول با دو زاویه که دارد، باید در رفو نیز به این امر توجه داشت. هنگامی که مقطع عرضی تارها مشاهده شود، این موضوع آشکار می شود که در بعضی مواقع حرکت پود باعث قرار گرفتن تارهای رویی به صورت مایل و یا از مقطع عرضی، از بالا و پائین به صورت یک در میان می باشد و به نوع گره ارتباطی ندارد .

 

 

 

• حرکت پود در رجهای مختلف

در رج اول، 3پود کلفت وجود دارد که هر سه از زیر زیگزاگ و در رج دوم یکی از زیر زیگزاگ و دومی از روی زیگزاگ عبور داده می شوند که این پود نازک است. پود سوم نیز مانند پود کلفت اول از زیر زیگزاگ رد می شود.

 

 

• تذکر بسیار مهم: شایان ذکر است که وقتی فرش را به چهار چوب نصب می کنند، باید فرش طوری قرار داده شود که جهت خواب قالی به طرف پائین باشد و در هنگام کار، در همان جهت، اولین گره را می زنند. (شکل شماره 54)

 

 

در بعضی موارد، هنگام رفوکاری، به جای استفاده از قلاب برای زدن گره بر روی تار، می توان از سوزن و خامه متناسب با خامه قالی استفاده کرده و به صورت روشهای مذکور در گره فارسی یا ترکی عمل نمود.

•  زدن گره ترکی با سوزن و خامه مناسب

طریقه عمل: ابتدا سوزن را زیر تار حرکت داده و از روی آن تار حرکت داده و وارد تار قبل تر عبور می دهند.

 

 

 

نوع دیگر گره، زدن گره به روش گره فارسی چپ یا نامتقارن چپ می باشد. و نوعی دیگر از گره، زدن گره فارسی یا نامتقارن راست می باشد.طریقه عمل به این شکل است که سوزن را از سمت چپ قالی از زیر تار حرکت داده و از روی همان تار گذرانده و از زیر تار قبل تر عبور می دهند.

 

• چند نکته مهم: باید متذکر شد هنگامی که در سوراخهای بزرگ و کوچک، پس از آنکه تا انتهای قسمت سوراخ قالی بافته شد، چنانچه رجهای آخر به دلیل نرفتن قلاب در داخل تارها میتوان گره زد، در این حالت، می توان از طریق سوزن عمل گره زدن را انجام داد. از طرفی اگر پرز قالی از قسمت رو از بین رفته باشد و با قلاب نتوانند تار را بگیرند و یا قلاب باعث پاره شدن تار شود، می توان از این روش برای ایجاد پرز برروی قالی استفاده نمود. اگر چنانچه تار و پود در قالی وجود داشته باشد، می توان به جای گره زدن، از روش گره به کمک سوزن استفاده نمود.

 

 نقشه خوانی

گر نقشه قالی به صورت 2/1  یا 4/1  باشد، مطابق با نقشه قسمت دیگر قالی که قرینه قسمت آسیب دیده و مرمتی می باشد، کار بافت قسمت آسیب دیده را انجام می دهند. اما اگر قالی نقشه سرتاسری باشد و قسمت آسیب دیده در قسمت دیگر قالی تکرار نشده باشد، فرد رفوگر باید براساس کل نقشه قالی، برای آن قسمت نقشه ای بکشد که هماهنگ با کل نقشه باشد و برطبق آن بافت قسمت آسیب دیده قالی را انجام دهد.

سوزانکاری

معمولاً فرش بر اثر آبدیدگی و تا زدن به مدت چند روز و با قرار گرفتن در محل مرطوب پوسیده می شود. در این حالت چنانچه قالی را از عرض و یا طول تا نمایند و کمی فشار بدهند، تارها و پودها پاره شده و صدای شکستگی از آنها شنیده می شود. باید دانست که سوزانکاری بعد از عمل ترمیم پارگیها و سوراخهای بزرگ و کوچک، در اطراف سوراخ انجام می گیرد که ذیلاً به طور کامل توضیح دهده می شود:

وسایل مورد نیاز:

• سوزن
• نخ چله آماده و تابیده متناسب با قالی بر طبق جدول شماره 1
• دمباریک
• درفش
• موم (برای کشیدن بر روی نخ چله یا به اصطلاح نخ سون کاری)

• سوزن کاری در عرض قالی

اگر تارهای الی پاره شده باشد، به این نوع پارگی، پارگی عرضی قالی گفته می شود که در این حالت سوزنکاری باید در عرض قالی انجام گیرد. ممکن است پارگی به صورت یک برش در عرض باشد و یا ممکن است به صورت پوسیده شدن سطحی از قالی در تارها باشد.

• سوزن کاری در پارگی به صورت یک برش در عرض

قالی را از پشت بر روی زمین پهن می کنند و زیر قسمت سوزن کاری را بطری قرار می دهند و سوزن حامل نخ را چند رج پایین تر از اولین تار پاره شده وارد قالی نموده و در امتداد تار حرکت می دهند و از چند رج بالاتر از قسمت بریده شده خارج می کنند و دوباره سوزن را از محل خارج شده داخل قالی کرده و به صورت مورب داخل رج بعدی می کنند. این عمل سوزن کشی را رج به رج انجام می دهند و ورود و خروج سوزن را مطابق شکل شماره 56 کنترل می کنند. از طرفی اگر قالی از ارزش بالایی برخوردار نباشد، می توان به جای رج به رج سوزن کشی، آن را به صورت 2 و یا 3 رج یک بار به حالت هفت و هشت سوزن کشی نمود. باید توجه داشت که روش رج به رج محکم تر و بهتر است و حتی در قالیهایی که پارگیهای وسیع و کوچک آنها مرمت شده است، بهتر است عرض آنها را با سوزن کاری عرضی، سوزن کشی کرد تا تارها محکم تر باشند.

• طریقه سوزن کاری در پوسیدگی سطح وسیعی از قالی در عرض

ابتدا قالی را از پشت بر روی زمین پهن می کنند و زیر قسمت سوزن کاری قرار می دهند و سوزن حامل نخ را که ته آن گره خورده است داخل چند رج پایین تر از اولین تار پوسیده نموده و در امتداد تار حرکت داده و چندین رج بالاتر از اولین تار پوسیده – که آن رجها سالم هستند – خارج می کنند. در این حالت می توان دو عمل را انجام داد:

• ته نخ را گره زده و آن را با قیچی بریده و دوباره ته نخ را گره زده و وارد چند رج پایین تر از دومین تار پوسیده نموده و در امتداد تار حرکت داده و چندین رج بالاتر از تار پوسیده – که آن رجها سالم هستند – حرکت داده و از فرش خارج می کنند و دوباره گره میزنند و سر نخ را با قیچی قطع می کنند. این اعمال را تا انتها انجام می دهند و سپس سر نخهای گره خورده را با قیچی بریده و ته نخ را با درفش در قالی پنهان کنند.
• در این روش پس از آن که سوزن را از فرش خارج کردند، مجدداً از همان محل خارج شده دوباره پایین تر از تار پوسیده که در آن قسمت دیگر پوسیدگی نیست، از قالی خارج می نمایند و این کار را تا انتها انجام می دهند (البته در این جا عمل ورود و خروج سوزن در بیرون قسمت پوسیده انجام گیرد.

 

 

 

• سوزن کاری در طول قالی

اگر پودهای قالی پاره شده باشد، پارگی حاصله از پارگی طول قالی می گویند و سوزن کاری در طول قالی انجام می گیرد . پارگی در طول ممکن است به صورت یک برش در طول و یا به صورت پوسیدگی قسمتی از سطح قالی در پودها باشد.

• طریقه عمل در پارگی به صورت یک برش در طول قالی

قالی را از پشت بر روی زمین پهن می کنند و زیر قسمت سوزن کاری در قسمت پود، یک بطری قرار داده و سوزن حامل نخ را چند رج عثب تر از اولین پود پاره شده وارد قالی نموده و در امتداد پود حرکت می دهند و از چند رج جلوتر از قسمت بریده شده خارج می نمایند. عمل سوزن کاری را رج به رج و یا به صورت 2 و یا 3 رج یک بار، به حالت هفت و هشت انجام می دهند. بهتر است برای جفت کردن قسمت مرمت شده پارگیهای وسیع و یا کوچک قالی، از سوزن کاری طولی استفاده می شود تا پودها محکمتر شوند.

• طریقه سوزن کاری در پوسیدگی سطح وسیعی از قالی در طول

ابتدا قالی را از پشت بر روی زمین پهن نموده و زیر قسمت سوزن کاری بطری قرار می دهند و سوزن حامل نخ را که ته آن گره خورده را چندین رج عقب تر از قسمت پوسیده شده نموده و در امتداد پود حرکت می دهند و چندین رج جلوتر از پود پوسیده سوزن را خارج کنند. در این جا نیز می توان دو عملی که در سوزن کاری عرضی، سطح وسیعی از پوسیدگی قالی گفته شد، در سوزن کاری طولی نیز انجام می دهند. البته به جای حرکت دادن در تار، سوزن کاری در پود قالی صورت می گیرد.

• چند نکته
• در مورد بعضی از فرشهای ریز باف، به جهت اینکه قسمت سوزن خورده ضخیم نشود، هنگام سوزن زدن، چله های داخل هر رج را قطع نموده و از داخل کار بیرون می آورند و سپس سوزن کاری را انجام می دهند.
• شایان ذکر است که در بعضی موارد در خصوص نخ سوزن کشی، به جای ابریشم و یا نخ چله پنبه از خ قرقره استفاده می کنند که این کار اصلاً درست نیست؛ زیرا نخ قرقره دارای مواد پلاستیکی پلی استر است و باعث جمع شدگی قالی میشود.
• اگر سوزن کاری طولی و عرضی برای جفت نمودن قسمت مرمتی پارگی وسیع و کوچک قالی صورت می گیرد، بهتر است که علاوه بر عبور سوزن در امتداد تار، بار دیگر سوزن را به صورت رج به رج، در گوشت قالی عبور داد تا عمل جفت شدن کاملاً صورت بگیرد.
• هنگام سوزن کشی – چه در طول و چه در عرض – باید چله های پاره و یا پودهای پاره را از داخل به صورت لب به لب و کنار هم، به هم نزدیک کرده و وصل نمود.
• پس از عمل سوزن کاری، تمام قسمت وسزن کاری شده را، بخصوص در سوزن کشی قسمت مرمتی پارگیهای وسیع و کوچک، با چکشی بر روی آن قسمت می کوبند تا در آن جمع شدگی وجود نداشته باشد و پس از این عمل، پارچه ای روی آن قسمت قرار داده و اتوی سنگینی روی آن می کشند.
• چنانچه ترک خوردگی (پارگی) در چند قسمت از قایل وجود داشته باشد، بهتر است ابتدا به جز آن ترک خوردگی را که اول سوزن کاری می شود، بقیه ترک خوردیگها را با سوزن  و نخ چله یا پوک یا نخ دو گره، به صورت زیگزاگ دوخته شود تا آن قسمتها آسیب نبینند.
• ترک خوردگی
• ترک خوردگی بیشتر در هنگام تا کردن قالیهایی که بافتی فشرده دارند و یا تارها در اثر عوامل جوی بسیار خشک شده اند، اتفاق می افتد. بدین ترتیب با فشاری که به هنگام تا زدن به فرش وارد می شود، تارهای فرش مقاومت نکرده، از هم می شکافند و یا ترک بر می دارند. این حالت در هنگامی که بخشی از تار و پودهای فرش با تیغ بریده شود، نیز صادق است. برای ترمیم این حالت که آن را جت کردن قالی می گویند، به علت آن که خامه های گره خورده از چله ها نریخته اند و تار و پودها سالم هستند، به همان ترتیبی که در مطالب قبلی گفته شد، آن دو قسمت را به هم می دوزند.  در اغلب موارد، علت ترک خوردگی، ارسال قالی به قایشویی و شستشوی آن با دستگاههای قالیشویی است که به دلیل پرتابهایی با حرکت دورانی و در زیر دستگاه قایل دچار پارگی می شود.
• جفت کردن
• نوع دیگر جفت کردن: هر گاه فرشی که قسمتهای وسیعی از آن به اندازه ای پوسیده باشد که رفو کردن آن مقرون به صرفه نباشد، قسمتهایی از آن را بریده قسمتهای قرینه راب ه هم نزدیک ساخته و با سوزن و نخ ابریشم و یا چله مطابق جدول شماره … به هم متصل می کنند. در هنگام کار بهتر است زیر قسمتی که سوزن حرکت داده می شود، یک بطری قرار داده سود تا کار بهتر و راحت تر انجام پذیرد. در این جا نیز عمل سوزن کشی را در عرض و طول انجلم می دهند.

ترمیم قالی که پود آن سالم ولی تارهای آن از بین رفته باشد

 

قالی لول باف: از این روش هنگامی استفاده می کنند که قسمت آسیب دیده کم و کوچک بوده و گره های قالی نیز از بین رفته باشد.

 وسایل مورد نیاز:

• سوزن
• تار تابیده شده متناسب با رجشمار قالی و به صورت S  و Z
• بطری
• انبر دمباریک

قالی را از پشت بر روی زمین پهن می کنند و زیر قسمت آسیب دیده یک بطری به صورت خوابیده قرار داده و سوزن را از چند رج پایین تر از اولین تار پاره شده وارد قالی نموده و از یک رج ماندهبه قسمت آسیب دیده خارج می کنند و با سوزن، از هر پود روی آن را گرفته وارد تار پاره شده رو به رویی می کنند و سوزن را چند رج بالاتر از قالی خارج کرده و سپس سوزن را از همان جایی که خارج می کنند داخل قالی نموده و به صورت مورب وارد رج کناری می کنند و یک رج پایین تر سوزن را در آورده و مجدداً سوزن را از زیر   از هر پود حرکت می دهند و این کار را تا انتها ادامه می دهند. شایان ذکر است که این نخ محکم تار را در قالی دارد و پس از آن با کمک قلاب پشت به صورت U گره می زنند. همچنین باید یادآوری شود که این روش ترمیم پود نازک ندارد.

ترمیم قالی که پود آن سالم ولی تارهای آن از بین رفته باشد

 

قالی لول باف: از این روش هنگامی استفاده می کنند که قسمت آسیب دیده کم و کوچک بوده و گره های قالی نیز از بین رفته باشد.

 وسایل مورد نیاز:

• سوزن
• تار تابیده شده متناسب با رجشمار قالی و به صورت S  و Z
• بطری
• انبر دمباریک

قالی را از پشت بر روی زمین پهن می کنند و زیر قسمت آسیب دیده یک بطری به صورت خوابیده قرار داده و سوزن را از چند رج پایین تر از اولین تار پاره شده وارد قالی نموده و از یک رج ماندهبه قسمت آسیب دیده خارج می کنند و با سوزن، از هر پود روی آن را گرفته وارد تار پاره شده رو به رویی می کنند و سوزن را چند رج بالاتر از قالی خارج کرده و سپس سوزن را از همان جایی که خارج می کنند داخل قالی نموده و به صورت مورب وارد رج کناری می کنند و یک رج پایین تر سوزن را در آورده و مجدداً سوزن را از زیر   از هر پود حرکت می دهند و این کار را تا انتها ادامه می دهند. شایان ذکر است که این نخ محکم تار را در قالی دارد و پس از آن با کمک قلاب پشت به صورت U گره می زنند. همچنین باید یادآوری شود که این روش ترمیم پود نازک ندارد.

مرمت پارگی کنار قالی

در پارگی کنار قالی 3 طرف قسمتی که مرمت می گردد، فرش قرار دارد و طرف دیگر آن شیرازه است. در این نوع پارگی، بعد از چله کشی و گذاشتن چند چله به منظور شیرازه، القاج (پود کشی) می کنند. در این حالت، بهتر است پود کشی به صورت منفصل و در یک طرف قالی انجام گیرد که بعد از پود کشی آن را به کارگاه وصل می کنند و بعد هر سه گوشه آن را از نخ چله اضافی تمیز می کنند و گره های اضافی آن را درآورده و سر پودهای خود قالی را چیده و آنها را نیز تمیز می نمایند.

اگر قالی تخت باشد، یک رج پود را به صورت عکس دفعه قبل از تار عبور داده و سر پود را دور شیرازه پیچیده و با خامه ای که داخل سوزن قرار دارد، از کمی پایین تر از شیرازه پاره شده، داخل شیرازه نموده و از سر پاره شیرازه می آورند و آن را دور پود و 4 تار شیرازه معین مخصوص بافت شیرازه قالی می پیچانند.

اگر قالی لول باشد، بعد از رد کردن پود کلفت از لا به لای تارها، پود نازک را نیز کشیده و سپس عمل شیرازه پیچی را انجام می دهند. در قالی نیم لول نیز دو پود یک اندازه و به صورت برعکس یکدیگر از میان تارها عبور داده و شیرازه پیچی را انجام می دهند.

 

عمل مرمت پارگی و از بین رفتن قسمتی از فرش به صورت عرضی: قالی را از پشت بر روی میز پهن نموده، ابتدا دو قسمت فرش را به صورت جداگانه هستند، یک قسمت را که با میخ و اگر فرش ریز بافت باشد، با سوزن از عرض بر روی چارچوب بزرگ (کارگاه) نصب می کنند. قسمت پایینی فرش را نیز به همان صورت مذکور در بالا با میخ به کارگاه می گویند. البته باید این دو تکه جدا شده از فرش به اندازه آسیب دیدگی (رجهای از بین رفته) از هم فاصله داشته باشند. سپس این دو تکه را با سوزن و نخ چله با نخ دو گره، به صورت زیگزاگ به هم می دوزند و پس از آن متناسب با نوع قالی، تارکشی و پود کشی را انجام داده و عمل گره زدن را انجام می دهند.
عملیات تکمیلی

• پرداخت یا موگیری

وسایل مورد نیاز:

• قیچی
• کیله

پس از تارکشی، پود کشی و گره زدن، قالی را از رو بروی زمین پهن نموده و با قیچی پرزهای اضافی قسمت مرمتی را تا حدی که هم سطح قسمتهای دیگر قالی شود می چینند و با کمک کیله پرزهای اضافی را از قالی خارج می کنند. حرکت کیله بر روی قالی، باید در همه جهان باشد؛ یعنی هم در جهت خواب قالی و هم در جهت عکس خواب قالی .

 

• کیله کشی

برای هماهنگی محلهای پر شده یا رفو شده با قسمتهای از قبل بافته شده قالی، پس از قیچی کردن، روی رزها کیله می کشند. کیله کشی سبب باز شدن تاب نخها می شود. سپس با قیچی پرزهای اضافه را می چینند. استفاده دیگر کیله، برای فرشهای کهنه و ته خواب است، که بر روی فرش می کشند تا مقداری پرز به صورت خواب بر روی فرش ظاهر گردد.

کیله در جهت خواب قالی بر ریو آن کشیده می شود تا چنانچه گره ای به صورت قلاب پشت یا رو باشد، بیرون نیاید و از سوی دیگر بر اثر کیله کشی، پشم (خامه) نرم و یکدست می شود. البته شایان ذکر است که کشیدن کیله بر ریو خامه، باعث کوتاه شدن عمر فرش می شود.

•  اتوکشی قالی

برای اتوکشی ابتدا با چکش چوبی بر ریو قسمت مرمت شده می کوبند تا کاملاً صاف گردد و در این باره بهتر است قبل از چکش زدن مقداری آب بروي قالی پاشیده و بعد از اتمام عمل پرداخت، دوباره مقداری آب به صورت قطره ای بر ریو قالی می پاشند و سپس پارچه سفیدی روی آن کشیده و اتوی سنگینی که بهتر است اتوی ذغالی باشد، بر روی قالی حرکت می  دهند تا قسمت مرمت شده کاملاً یک دست شود. شایان ذکر است که اتو را روی چراغ گرم کرده و سپس از آن استفاده می کنند.

• چند نکته مهم
  • در بعضی موارد برای کهنه کردن قالی، روی آن را گل می مالند و یا پشت قالی را با فندک کز می دهند.
  • معمولاً رنگ قالی به علت پاخوردگی یا نور خورشید (آفتاب) و یا در اثر تماس با خاک و گچ رنگ پریده می شود. در بازار برای پر رنگ نمودن آن قسمتها، از رنگهای جوهری یا ماژیک استفاده می کنند. رنگهای جوهری به صورت پودر هستند که پس از حل نمودن در آب، آنها را با نوک قلم بر روی خامه ها می کشند. در بعضی موارد هنگامی که قالی را ترمیم  می نمایند، چنانچه خامه قالی قسمت مرمتی با خامه خود قالی همرنگ نباشد، آن را به وسیله رنگ کردن، با خامه خود قالی هماهنگ می کنند که نوعی تقلب در کار رفوگری محسوب می شود.

• کهنه کردن رفو

اگر قسمت مرمت شده به دلیل نو بودن خامه از بقیه قسمتهای قالی مشخص باشد، آن قسمت را به صورت زیر کهنه می کنند:

• اگر پشم نو باشد به وسیله کبریت، همانطور که گفته شده با فندک موهای آن را می سوزانند و بدین وسیله پشم حالت کهنگی پیدا می کند. چنانچه پشت قسمت رفو شده سفیدک بزند، این امر به دلیل تار و یا پود کلفت و نازک باشد، مقدار کمی خاک رس را به وسیله دست روی قسمت مرمت شده می مالند تا حالت کهنگی پیدا کند. پس این عمل، با قرار دادن پارچه سفیدی بر روی قالس، آن قسمت را اتو می کشند و با استفاده از رنگهای جوهری آن قسمت را رنگ می زنند. باید یادآوری نمود که رنگهای جوهری ثابت نبوده و بعد از یک بار شستشو، تمام یا قسمتی از قالی رنگ پخش می شود.
• مطلوب است که در هنگام رفو کاری خامه های مورد استفاده همرنگ با خامه های خود قالی انتخاب شود و چنانچه چنین خامه ای پیدا نشد، بهتر است از خامه ای که یک مقدار پر رنگ تر خامه خود قالی است استفاده شود. در این صورت، بعد از رفو و بافت به کمک هیدروکلر، رنگ خامه کمی روشن تر می کنند. مناسب است از خامه ای که یک مقدار کمرنگ تر از قالی است استفاده نشود؛ زیرا در این صورت مجبور می شوند برای همرنگ کردن آن با خامه قالی از رنگهای جوهری غزیر ثابت استفاده کنند که هیچ دوامی ندارد.
• همچنین برای کهنگی قسمت رفو شده پوست گردو و یا خاک روی آن قسمتها می ریزند تا قالی کهنه شود. به طور مثال اگر بخواهند از خامه هایی استفاده کنند که حداقل 4 یا 5 رنگ آنها نخنواست، باید قبلاً پشم و چله، مخصوصاً در قسمت چله های سر قالی که ریشه های بیرون را تشکیل داده و خود را خوب نشان می دهند، قبل از شروع به بافت، آنها را کهنه کنند.
• شکل دیگری از کهنه کردن، بعد از اتمام رفوکاری است که به وسیله اتو کشیدن قسمت مرمت شده آن را کهنه و یکدست می کنند. قالیهایی که در بازار رفو می شود، به وسیله این وسایل کهنه می شوند و در مورد قالیهای موزه ای حتماً باید قبل از بافت نخهای کهنه تهیه شده و از آنها استفاده کنند. در این مورد بهتر است از خامه های گلیم های کهنه که همرنگ قالی مورد نظر هستند، استفاده شود. اینگونه گلیمها در بازار موجود بوده و به فروش می رسد، می توالن آنها را تهیه نموده و پس از باز کردن خامه ها از آنها استفاده نمود.
• در بعضی موارد، در قالیشوییها می توان بعد از شستن قالی با هیدرو و به دواشور کردن، قالی را در آفتاب قرار داد تا با تابش نور خورشید بر روی قالی، رنگ آن را ا بین برده و بی رنگ و رو نموده تا به طور مثال رنگ لاکی قالی به رنگ مسی تبدیل شده و باب میل صادرات شود.

•  سر نخ گیری

بعضی از فرشها پس از اتمام کار به علت پاره شدن چله یا قطع نکردن پودهای اضافی و یا علتهای دیگر دارای سر نخ هستند که روی فرش نمایان است و باید گرفته شوند.

• وسایل مورد نیاز:
  • قیچی ترکی
  • درفش

طریقه عمل: قیچی را به پشت گرفته و به صورتیکه پرز قالی قطع نشود، پود یا سر چلهها را با قیچی از انتها قطع می کنند. در مورد پودهای نازک، آنها را با قلاب پشت به داخل فرش فرو می برند.  اگر پودها به صورت گره در رو و پشت قالی حالت سر نخ را به وجود آورده باشند، با درفش آنهارا خارج می کنند و سپس با قیچی آنها را می چینند و چنانچه سوراخی ایجاد شود، باید آن قسمت را پودکشی کنند و یا از رو با ایجاد گره قیچی یا گره تک تاری پرز ایجاد کنند تا حالت سراخ وجود نداشته باشد.

 

 

 

لفاف دوزی

کاربرد لفافه دوزی در دو مورد انجام می گیرد:

• مربوط به ریشه فرشهایی که در محلهای پر رفت و آمد گسترده شده اند. در این حالت برای از بین بردن ریشه ها و گلیم بافی فرش، از پارچه نسبتاً ضخیم مانند کرباس با برزنت در دو قسمت پائین و بالای فرش از پشت و رو می دوزند تا ریشه های فرش دیرتر از بین برود.
• لفافه دوزی در پشت فرشهای موزه ای که این کار جهت آویختن فرش صورت می گیرد. ابتدا لفافه را به اندازه طول و عرض فرش می برند و سپس با نخ و سوزن مخصوص، قسمتهایی از فرش را، به ویژه اگر پارگی داشته باشد، با نخ به پارچه می دوزند. شایان ذکر است که فرشهای فرسوده را نباید بدون لفافه آویزان کرد، زیرا این کار باعث وارد شدن صدمه به فرش و ضرر و زیان می شود.

لکه گیری

 

فرش در طول استفاده گاه دستخوش آسیبهایی همچون ریختن مواد چسبنده از قبیل قیر، چسب، رنگهای شیمیایی، رنگهای جوهری و روغنهایی از قبیل نفت سیاه و غیره می گردد که زدودن آنها را از روی فرش، لکه گیری می گویند. ذیلاً چگونگی پاک کردن و لکه گیری موارد مهم توضیح داده می شود:

• قیر

در صورتی که قیر بر روی فرش ریخته شده باشد، ابتدا باید توجه داشت که ضخامت قیر ریخته شده چقدر است. اگر ثیر دارای ضخامت زیادی باشد، اضافات را با چاقو یا وسایل دیگر به صورتی که پرزهای فرش آسیبی وارد نیابد، برمی دارند؛ سپس با یک قطعه پارچه تمیز آغشته به نفت سفید، با ماساژ دادن به محل، بقیه قیر را پاک می کنند. در مورد فرشهایی که رنگ کرم و یا روشن دارند، باید توجه داشت که زردیهای باقیمانده را چنانچه از بین نروند، پس از خشک شدن می توان شستشو داده و از بین برد.

• رنگهای جوهری و مرکبهای الوان

در صورتی که رنگ، تازه بر روی فرش ریخته شده باشد، ابتدا اضافه رنگ را با قاشق از روی فرش بر می دارند و روی محل آغشته با جوهر را با آب و صابون می شویند. سپس مقدار کمی پودر هیدروسولفیت روی قسمت جوهر ریخته می پاشند و با پارچه تمیزی پودر را روی فرش ماساپ می دهند و به این صورت رنگ برداری می کنند. سپس محل را مجداداً با آب شستشو می دهند تا خاصیت اسید از بین برود.

• مرکرکروم

ابتدا محل مرکرکروم ریخته شده را با آب و صابون شستشو می دهند و سپس باقیمانده رنگ را با پودر یا محلول جوهر لیمو با قلم مو می شویند تا خاصیت رنگ از بین برود، در انتها محل مورد نظر را مجداداً با آب شستشو می دهند.

• رنگها و چسبهای شیمیایی

ابتدا اگر رنگ تازه ریخته شده باشد، قسمت اضافی رنگ را با وسیله ای مانند قاشق جمع آوری می کنند. سپس آثار باقیمانده رنگ را با تینر فوری و یا روغن پاک می کنند. عمل رنگ زدایی باید با تحمل، صبر و حوصله به تدریج انجام شود. باید مراقب بود در حین انجام کار هیچ گونه آتش یا جرقه در محل کار ایجاد نشود، در غیر این صورت خطر آتش سوزی وجود دارد.

چسبهای کفاشی را با تینر پاک می کنند. در مورد بعضی از چسبها، با انداختن پارچه ای بر روی چسب و گذاردن اتوی گرم بر روی آن، چسب به پارچه چسبیده می شود و سپس پارچه را بعد از خشک شدن از روی فرش بر ی دارند کهد در این حالت، بیشتر چسب به پارچه چسبیده است. باقیماندهچسب را نیز با تینر یا نفت پاک می کنند.

• نفت سیاه یا روغنهای سیاه

این نوع مواد اگر بر روی فرش ریخته شده باشند، ابتدا قسمتهای اضافی را با قاشق بر می دارند و سپس آثار باقیمانده را با نفت سفید پاک می کنند.

• روش دیگر پاک کردن لکه جوهر

نمک سائیده شده را روی لکه پاشیده و مقدار الکل روی آن می ریزند. نمک به تدریج جوهر را جذب می کند و همین که رنگ نمک به کلی تغییر پیدا کرده، آن را عوض کرده و این عمل را تکرار می کنند تا نمک کم رنگتر شود. سپس با یک پارچه سفید، نمک را بر روی قالی مالش می دهند در ضمن مقداری هم الکل اضفه می کنند. این عمل را آنقدر تکرار می کنند تا پارچه سفید و نمک هر دو تغییر رنگ ندهند. پس از آنکه جوهر پاک شد، برای اینکه نمک در خلال پرزهای فرش اقی نماند، آن قسمت را با آب خالص می شویند. شایان ذکر است که قبل از انجام عمل فوق، اطمینان از ثبوت رنگ قالی الزامی است.

به طور کلی برای پاک کردن لکه های خیلی قدیمی و کهنه، نباید اصرار زیادی به خرج داد. زدودن بعضی لکه های قدیمی که به تدریج تبدیل به مواد غیر محلول شده اند، مستلزم به کار بردن مواد شدید الاثر و استفاده از روشهای لکه گیری خاصی است که ضمن پاک کردن لکه ها سبب پوشیدن الیاف گیاهی می شود. در مورد لکه گیری قالیهایی که در اثر سهل انگاری لکه دار می شوند، باید قبل از تثبیت لکه و بدون از دست دادن وقت اقدام نمود. به جز دستبافتهای خیلی کهنه که از مقاومت الیاف آنها به مقدار زیادی کاسته شده است و کار کردن با آنها مستلزم تبحر خاصی است، در سایر موارد، لکه گیری به طریق زیر عمل می شود:

برای جلوگیری از هر نوع پیش آمد غیر مترقبه، جنس پشم، ابریشم و مشخصات لکه و موارد متشکله آن را تعیین می کنند و از سازگاری حلالی که برای لکه گیری در نظر گرفته می شود، اطمینان حاصل می کنند، در غیر این صورت احتمال دارد رنگ متن بعضی از قسمتهای فرش تغییر کرده و نقوش آن پخش شوند.

نخهای طبیعی یا منشأ حیوانی دارند، مانند پشم و ابریشم و یا منشأ گیاهی مانند پنبه، کتان و کنف دارند. برای تشخیص منشأ نخ، نمونه ای از آن را می سوزانند با توجه به اینکه نخهای گیاهی از الیاف سلولوزی تشل شده اند، به آسانی سوخته و بوی مخصوص کاغذ سوخته از آنها به مشام می رسد. در صورتی که نخهای با منشأ حیوانی در هنگام سوختن جمع شده «وز کرده» و به علت تجزیه شدن مواد کراتینی که در پشم و موم و سم و شاخ حیوانات وجود دارد، بوی مو و کرک سوخته می دهند.

باید توجه داشت که از ریختن حلال بر روی لکه خود داری شود؛ زیرا این عمل سبب پخش شدن آن میشود. بهتر است مقداری پنبه خام را تابیده و نوک آن را به حلال آغشته نموده و سپس آن را به ارامی با نقاط مختلف لکه تماس داد و در صورت لزوم این عمل را چندین دفعه تکرار کرد.

 

پاک کننده ها

•  گل سر شوی

بعضی مواقع برای بهبود وضع ظاهری قالیها، از انواع گل سرشور استفاده می کنند و حتی گاهی مخلوطی از ترکیبات قلیایی را در لا به لا و در جهت مخالف خواب قالی می پاشند و بعد از یک روز به وسیله دتگاه مکنده (جاروی برقی) انها را خارج می کنند. گل سرشوی ماده متخلخلی است که از ترکیبات آلومینیوم و منیزیم و گاهی اهن تشکیل شده است و به رنگهای خاکستری، زرد و سبز در اغلب نقاط دنیا شبیه خاک رس یلفت می شود. گل سرشوی می تواند مواد روغنی را به خود جذب نماید.

• ساپونینها یا چوبک

مواد شیمیایی هستند که در تعداد زیادی از گیاهان وجود دارند و دارای خاصیت پاک کنندگی هستند. برخلاف صابونها که قلیایی می باشند، این مواد از نظر شیمیایی خنثی بوده و به آسانی در اب کف می کنند. خاصیت پاک کنندگی انها بدین سبب است که محلول آنها، می توانند با مواد رزینی یا روغنی و امولوسیونی تشکیل دهد. یکی از انواع مهم و متداول ساپونینها چوبک می باشد که اگر با آب مخلوط شود، از مواد پاک کننده بسیار خوب خواهد شد.

• کلر

برای سفید کردن ریشه ها از کلر استفاده می کنند. هرگز نباید از کلر برای رنگ بری قالی ابریشمی استفاده شود. زیرا باعث کم دوام شدن و پوسیدگی قالی می شود.

• هیدرو

برای رنگ برداری و رنگ بری و سفید کردن قالی ابریشمی و پشمی استفاده می شود و البته استفاده از هیدرو به مرور زمان باعث ازبین رفتن پرزهای قالی می شود.

• رنگ کردن قالی

برای رنگ کردن قالی از ماژیک و مواد شمعی و جوهرهای شیمیایی مختلف که در آب حل می شوند استفاده می کنند. این عمل به نام نیش قلم معروف است. زیرا این جوهرهای شیمیایی به وسیله یک چوب نازک استوانه ای با ترکه چوبی که سر پارچه یا پنبه پیچیده می شود آغشته شده و بر روی گلهای قالی زده می شودتا رنگ مورد دلخواه به دست آید. البته عمل رنگ کردن و حتی کیله کشی که قبلاً در مورد آن مطالبی ارائه شد، عملی موقتی و مقطعی بوده و نمی تواند راه حل اصولی باشد و محل ترمیم شده پس از مدتی کرکهای اولیه خود را نیز از دست می دهد و دوامی نخواهد داشت. نکته بسیار مهم این است که هرگز در مورد فرشهای ابریشمی، برای رنگ کردن گلها نباید از نیش قلم که همان استفاده از جوهرهای شیمیایی است استفاده شود؛ بلکه بهتر است برای رنگ کردن این گونه فرشها از ماژیک استفاده شود.

• جوش شیرین

این ماده هم براق کننده است و هم خاصیت رنگ بری دارد و به آن سنگ ترش نیز می گویند.

• سود

سود برای کم رنگ کردن و کهنه نمودن خامه مورد استفاده قرار می گیرد البته سود بالای 50 درصد برای کهنه کردن و زیر 50 درصد برای براق کردن استفاده می شود. البته می توان بعد از سود از هیدرو 30 درصد استفاده نمود که رنگ قالی را کم کند. برای ثبوت رنگ بر روی خامه از زاج یا جوهر لیمو و یا سرکه نیز استفاده می کنند.

• بهداشت و ایمنی در کار مرمت

• توصیه می شود مرمت کار به جای نشستن بر روی زمین، بر روی صندلی نشسته و فرش را بر روی میز بگذارد تا به بیماریها و عوارضی مانند کمر درد و آرتروز مبتلا نشود.
• در هنگام کار، بهتراست از ماسک یا حفاظ بهداشتی در جلوی بینی و دهان استفاده شود تا گرد و غبار وارد حلق نشود.
• در هنگام ورود و خروج سوزن، بهتر است از انگشتانه استفاده شود تا هم سوزن به آسانی داخل قالی شود و از سوی دیگر از فرو رفتن سوزن در دست جلوگیری شود.
• قبل از انجام کار، بهتر است قالی را جارو زد و غبار آن گرفته شود تا حداقل غبارهای اضافی کم شود.
• بهتر است مکانی که مرمت کار به کار تعمیر و مرمت قالی می پردازد، در مقابل نور آفتاب بود و از نور و روشنایی کافی برخوردار باشد. در غیر این صورت می توان با استقاده از لامپ زرد و مهتابی چنین محیطی را ایجاد نمود.
• مرمت کار نباید به طور مداوم به کار مرمت بپردازد. حتی الامکان باید در هر ساعت 15 دقیقه دست از کار کشیده و استراحت نماید. زیرا کار مداوم لطمات و عواقب جبران ناپذیری دارد (البته این موضوع شامل تمامی کارهای هنری می باشد.)
• شایان ذکر است که طرز نشستن صحیح بر روی صندلی و فاصله چشم از کار باید حتماً مطابق اصول و استانداردهای اعلام شده باشد تا از لطمات و خطرات احتمالی جلوگیری شود.

این مطالب در حال تکمیل هست

فهرست منابع و مآخذ

1. قالی ایران، سال اول، مهر ماه 1377، شماره 4، “رفوگری، هنری ناشناخته، حسین یاوری و محمود حاج نصیری”
2. قالی ایران، سال اول، مهرماه 1377، شماره 6، “رفوگری، هنری ناشناخته محمود حاج نصیری”
3. پایان نامه محمود جمشیدی، “مرمت قالی در تبریز”، استاد راهنما: رسول روفه گر حق، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، سال 1382
4. استاد مراد علی شیرین رفوگرفرش باسابقه بیش از 50 سال در مشهد
5. حسین شیرین استاد کار مرمت  فرش در مشهد
6. حسن شاندیزی استاد دانشگاه و استاد کارمرمت فرش در کرمان
7. مریم سمیع زاده، “تعمیرات فرش (رفوگری)”، اداره تدوین متون و مرکز نشر و تص.یر، تهران 1375